Park Sanguszków w Tarnowie

---

Lokalizacja

Park znajduje się w malowniczej dzielnicy Gumniska, usytuowanej w południowo-wschodniej części Tarnowa. Obszar zespołu parkowo-pałacowego Sanguszków zajmuje około 37 hektarów, z czego właściwy park rozciąga się na powierzchni 10,25 ha.

Park ten ma wyraźnie zdefiniowane granice — od północy oraz wschodu otaczają go ulice Braci Saków i Sanguszków, a na południu graniczy z malowniczym potokiem Strusinka.

Charakterystyka

Park Sanguszków to malowniczy teren krajobrazowo-naturalistyczny o powierzchni 10,25 ha, który położony jest na stoku wzgórza pałacowego. Starodrzew parku w dużej mierze składa się z rodzimej flory drzew liściastych oraz iglastych, z dodatkiem kilku gatunków egzotycznych, takich jak tulipanowce, platany oraz sosny wejmutki.

Jednym z najcenniejszych drzew w tym miejscu jest platan klonolistny, który rośnie przed pałacem i jest uznawany za pomnik przyrody, prawdopodobnie o największym obwodzie pnia w Tarnowie. Na południowym stoku parku, poniżej pałacu, zaaranżowany został dwupoziomowy ogród w stylu włoskim z centralnie umiejscowioną fontanną, który dodaje parkowi wyjątkowego uroku. Zachodnia część parku przekształcona jest w obszar leśny, co nadaje mu naturalny charakter.

W parku drzewa są rozmieszczone w sposób nieregularny, zarówno pojedynczo, jak i w niewielkich grupach. Jednakże w pewnych partiach parku rosną drzewa w regularnych układach, co zauważyć można przy alei lipowej, alei klonowo-lipowej oraz alejce grabowej. Wśród najliczniejszych drzew wyróżniają się lipa drobnolistna, z rzeczą 416 okazów, oraz grab pospolity, którego występuje 223 sztuki. Do rzadziej spotykanych drzew zaliczają się żywotnik zachodni (19 sztuk), świerk pospolity (11 sztuk) oraz modrzew europejski (8 sztuk).

W oranżerii parku można było spotkać różnorodne rośliny egzotyczne, w tym palmy, oleandry, cykasy oraz agawy, z niektórymi z nich umieszczanymi na frontowym gazonie w sezonie letnim. Park obfituje także w piękne klomby, które występują zarówno pojedynczo, jak i w grupach, szczególnie przy ścianie frontowej pałacu. Północna część terenu parku została wzbogacona o lustrzaną wodę, co dodatkowo współtworzy atmosferę spokoju.

Warto zaznaczyć, że w południowej części parku znajduje się najcieplejsze miejsce w Polsce, co sprawia, że ponownie przyciąga miłośników natury oraz turystów, pragnących odpocząć w tym wyjątkowym miejscu.

Historia

Początkowe etapy istnienia parku sięgają końca XVIII wieku, kiedy to położono fundamenty dla jego urokliwego charakteru. Wówczas, na południowej przestrzeni wokół pałacu Sanguszków, stworzono ogród utrzymany w stylu barokowo-klasycyzującym. Wincenty Balicki, znany autor lokalnych przewodników, w swoim dziele z 1829 roku opisał ogród, nazywając go „w smaku holenderskim”. W tym samym czasie, prawdopodobnie w południowo-zachodnim zakątku parku, założono również ogród w stylu włoskim.

Należy zauważyć, że z tamtego okresu pochodzą także kolista droga dojazdowa oraz egzotyczne drzewa, takie jak platan klonolistny oraz tulipanowiec amerykański, które rosną na północnych stokach wzgórza gumniskiego. Pozostała część parku przybierała formę krajobrazowego parku z nieregularną siecią alejek, gdzie swobodnie rozmieszczono drzewa i stworzono zbiorniki wodne.

Jako ogród krajobrazowy w stylu romantycznym, park był harmonijnie powiązany z wcześniejszym barokowym układem. Część całego obszaru wykorzystywana była również do celów gospodarczych. Na wschodniej stronie pałacu mieszczą się ogrody użytkowe. Początki komunikacji do pałacu prowadziły od strony wschodniej, z drogi wypadającej na południe w kierunku Zawady. Z kolei droga dojazdowa przez park od zachodu powstała dopiero później.

Na początku XX wieku nastąpiła reorganizacja parku w kierunku naturalistycznym. W owym czasie zlikwidowano ogrody warzywne, a nowością stały się inspekty, szklarnię i tor wyścigowy dla koni. Powstały również sady owocowe oraz szkółka drzewek ozdobnych. Na terenie parku pojawiły się także kamienne figury o walorach sakralnych. W latach 30. XX wieku modernistyczne zmiany wyraźnie wprowadziły nową estetykę, zwłaszcza w południowym ogrodzie włoskim.

W tym okresie park oferował również możliwość uprawiania sportu – istniał kort tenisowy oraz kręgielnia. Ścieżki i dojazdy były pokryte drobnym żwirem. Całość tej przestrzeni parkowo-pałacowej, jako prywatna własność, otaczano dwumetrowym drewnianym płotem, z dwoma bramami wjazdowymi, bramą gospodarczą oraz furtką prowadzącą do sadu.

Przełom polityczny w 1944 roku prowadził do parcelacji tego pięknego obszaru, a w 1947 roku tereny przeszły na własność Skarbu Państwa. Właściwości Sanguszków zostały podzielone pomiędzy kilku użytkowników, a park oraz pałac trafiły do Tarnowskiej Szkoły Ogrodniczej, współcześnie funkcjonującej jako Zespół Szkół Ogrodniczo-Rolniczych. Z tego powodu stajnie zostały zburzone, a kanały nawadniające częściowo zasypane, co doprowadziło do wyschnięcia stawów parkowych. W późniejszych latach, w 1966 roku, oddano do użytku internat szkolny w wschodniej części parku. W 2019 roku dawne budynki internatu przeszły rewolucyjną przebudowę.

W wyniku budowy drogi do Rzędzina uszczuplono park o pas szerokości około pięciu metrów od północy oraz o kolejne fragmenty z wschodniej strony. W 1974 roku wzniesiono blok mieszkalny dla osiemnastu rodzin nauczycielskich oraz pracowniczych. Pod koniec lat 80. stworzono rozarium na niewielkim tarasie, umiejscowionym na ciepłym zboczu.

W listopadzie 1968 roku park oraz pałac wpisano do rejestru zabytków, a w 2003 roku został on uznany za park gminny.

W 2016 roku z budżetu obywatelskiego przeprowadzono remont schodów znajdujących się w parku. Jednak w 2018 roku, bez konsultacji z konserwatorem zabytków, położono asfalt na drodze prowadzącej na południe. Natomiast w 2020 roku poddano rewitalizacji fontannę, umiejscowioną w centralnym punkcie ogrodu włoskiego.

---

Oceń: Park Sanguszków w Tarnowie

---