Pałac Sanguszków w Gumniskach

---

Lokalizacja

Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w Gumniskach, które są częścią południowo-wschodniej dzielnicy Tarnowa. Obiekt usytuowany jest po stronie południowej ulicy Braci Saków, w dogodnej lokalizacji, na wschód od wiaduktu kolejowego prowadzącego na linii nr 91.

Historia

Sanguszkowie, herbu Pogoń Litewska, to magnacka rodzina książęca, która wywodzi się z litewskiej dynastii Giedyminowiczów. W XVIII wieku rodzina ta nabyła dobra tarnowskie, w tym Gumniska. W 1799 roku, na miejscu istniejącego drewnianego dworu, Hieronim Sanguszko rozpoczął budowę nowej rezydencji letniej, która przybrała formę jednopiętrowego budynku w stylu klasycystycznym, który obecnie znany jest jako zachodnie skrzydło pałacu.

Na południowym stoku terenu powstał ogród o geometrycznym układzie. Z biegiem lat utworzono także rozległy park w stylu angielskim, zajmujący powierzchnię około 11 ha. Cała posiadłość, łącznie z zabudowaniami folwarcznymi, miała około 37 ha. W 1834 roku wnuk Hieronima, Władysław Sanguszko, podjął się dalszej rozbudowy rezydencji, dodając dwupiętrowe wschodnie skrzydło, które połączono z zachodnim niższą przewiązką.

W 1860 roku na świat w tej rezydencji przyszedł Paweł Sapieha, późniejszy pierwszy prezes Polskiego Czerwonego Krzyża. W czasie powstania styczniowego, Sanguszkowie przekształcili pałac w lazaret, który służył do opieki nad rannymi powstańcami. Na przełomie XIX wieku do zachodniego skrzydła dodano neogotycką kaplicę, której projekt powstał według koncepcji Feliksa Księżarskiego.

W okresie międzywojennym zrealizowano przybudówkę od strony wschodniej, w której zlokalizowano kuchnię. Od południowej strony wzniesiono ogród włoski w układzie tarasowym, z charakterystyczną dużą fontanną w centrum. Roman Sanguszko, ostatni prywatny właściciel Gumnisk, opuścił Polskę we wrześniu 1939 roku, natomiast w pałacu pozostała jego matka, księżna Konstancja. W trakcie II wojny światowej, rezydencję zajęli Niemcy, a w 1945 roku niektóre elementy wyposażenia zostały zrabowane, podczas gdy inne trafiły do tarnowskiego muzeum.

Po zakończeniu wojny majątek Sanguszków został upaństwowiony, a księżna Konstancja została usunięta z pałacu. Obiekt stał się siedzibą Tarnowskiej Szkoły Ogrodniczej, a później Zespołu Szkół Ekonomiczno-Ogrodniczych im. Tadeusza Kościuszki. W 2018 roku, bez zgody konserwatora zabytków, wykonano asfaltową drogę na terenie posiadłości.

Architektura

Pałac

Obecna forma pałacu Sanguszków przyjmuje kształt litery C i charakteryzuje się elementami architektury klasycystycznej, uzupełnionej akcentami eklektycznymi. Do jego zachodniego skrzydła przylega neogotycka kaplica, natomiast elewacja od strony południowo-zachodniej została designed in a neorenesansowym stylu.

Wschodnie skrzydło jest dwupiętrowe, podczas gdy zachodnie utrzymane jest w formie jednopiętrowej. Funkcjonalnie łączą je węższe skrzydło przewiązki z portykiem kolumnowym umiejscowionym przed podjazdem, który wprowadza do budowli od północy. Na tarasie, nad głównym wejściem, możemy podziwiać cztery doryckie kolumny oraz dwa murowane słupy, które wspierają całość.

Po wejściu do pałacu, goście odkrywają przestronny hol, którego sklepienie przyjmuje formę kolebkową. W tej właśnie części znajduje się neorenesansowy kominek wykonany z marmuru, zdobiony popiersiem Tadeusza Kościuszki, stworzonym przez Jerzego Popiela w 1946 roku.

Rezydencja posiada częściowe podpiwniczenie i budowę dwutraktową, jednak w niektórych częściach domu występuje układ trzytraktowy. W west wing, lokuje się dawniej sala balowa, której wnętrze zdobią kolumny oraz klasycystyczna dekoracja stiukowa. W kilku pomieszczeniach na parterze zaobserwować można także sklepienia żaglaste.

Posąg Merkurego

Na tarasie od południowej strony pałacu, dostrzec można brązowy posąg Merkurego, który przedstawia nagiego posłańca bogów, unoszącego się na podmuchu wiatru. Ten zachwycający pomnik jest wierną repliką rzeźby autorstwa Giambologny. Oryginał, mający swoje miejsce w historii od 1580 roku, eksponowany jest w Palazzo del Bargello we Florencji.

Oficyna

W pobliżu pałacu wznosi się murowana oficyna z XVIII wieku, wzbogacona o dobudowane później skrzydło. Zbudowana w formie dworku, cieszy oczy dwukolumnowym portykiem, który wita odwiedzających. Budynek, utrzymany na parterze, jest podpiwniczony i zorganizowany w dwa traktowane układy pomieszczeń.

Jego czterospadowy dach pokryty jest dachówką i ozdobiony lukarnami o kształcie wolego oka, co stanowi dodatkowy detal architektoniczny, przyciągający wzrok.

Park

Rozległy park Sanguszków, zlokalizowany na łagodnych stokach wzgórza pałacowego, stanowi niezwykle urokliwy element otoczenia. Od północnej strony, zachował on styl romantycznego ogrodu angielskiego, co czyni go miejscem harmonijnie wpisującym się w naturalny krajobraz.

Jego nieregularna siatka alejek oraz swobodnie rozmieszczony drzewostan tworzą jedyną w swoim rodzaju atmosferę. Wśród gęstego starodrzewu dominują rodzime gatunki drzew liściastych i iglastych, obok których rosną również gatunki egzotyczne, takie jak tulipanowce amerykańskie, platany klonolistne, robinie akacjowe, sosny wejmutki oraz metasekwoja chińska.

Warto wspomnieć, że platan klonolistny rosnący przed pałacem jest najgrubszym drzewem w Tarnowie, co tylko podkreśla wyjątkowość tego miejsca. Południowa część parku zachwyca natomiast dwupoziomowym klasycznym ogrodem w stylu włoskim, w którym centralnym punktem jest fontanna, która przeszła remont w 2020 roku.

Kamienne schody prowadzą na taras przed pałacem, a południowo-zachodnia część parku ma charakter leśny, wzbogacając tym samym spacerowiczów o różnorodność krajobrazu. Co więcej, cały drzewostan parku, który zajmuje ponad 10 hektarów, został uznany za grupowy pomnik przyrody.

Osobny artykuł na ten temat znajdziesz pod tym linkiem: Park Sanguszków w Tarnowie.

---

Oceń: Pałac Sanguszków w Gumniskach

---