Antoni Gryzina-Lasek

---

Życiorys

Antoni Gryzina-Lasek spędził swoje młodzieńcze lata w Tarnowie, gdzie żył aż do 1894 roku. Po zakończeniu edukacji w gimnazjum w Nowym Sączu, podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, które realizował w latach 1911–1912. Podczas I wojny światowej pełnił funkcję lekarza w I Brygadzie Legionów Polskich, będąc aktywnym uczestnikiem w walkach jako członek 2 szwadronu kawalerii. Niestety, 10 lutego 1915 roku doznał rany, która wymagała hospitalizacji w Oświęcimiu. Po zakończeniu wojny został awansowany do stopnia majora. Ostatecznie osiedlił się w Warszawie, gdzie w latach 1920–1922 brał udział w działaniach sanitarno-epidemiologicznych, zwalczając choroby zakaźne.

W 1936 roku Antoni objął stanowisko kierownika Miejskich Zakładów Sanitarnych przy ul. Spokojnej 15 w Warszawie. Do czasu wybuchu II wojny światowej pracował jako wyższy urzędnik w Radzie m.st. Warszawy. W 1926 roku w Grodnie opublikował książkę zatytułowaną „Dezynsekcja cyjanowodorowa oraz wskazówki praktyczne do jej wykonania”, która została ciepło przyjęta przez recenzenta, profesora Romana Nitscha, który tytułował go doktorem.

Wody mineralne w Szczawie

W 1929 roku, po sprzedaży kamienicy w Warszawie, Gryzina-Lasek przeprowadził się z rodziną do Szczawy. Tam zakupił szereg działek od różnych właścicieli, a na jednej z nich rozpoczął budowę rodzinnego domu. Niestety, dzisiaj pozostały jedynie zrujnowane resztki murów. Na pozostałych działkach podjął badania balneologiczne, które miały potwierdzić fakt, że Szczawa obfituje w alkaliczne, słone, żelaziste oraz alkaliczne siarkowe źródła o dużym stężeniu minerałów. Jako, że źródła te były znane już w XV wieku, wspominał o nich Jan Długosz, a Baltazar Hacquet je badał, Gryzina-Lasek postanowił ugruntować ich badania. W 1818 roku pisał o nich Stanisław Staszic.

Gryzina-Lasek zbudował kilka ujęć wód mineralnych, w tym:

• „Hanna” – nazwaną na cześć żony w 1932 roku,
• „Dziedzilla” – zwana tak na cześć córki Zdzisławy, także z 1932 roku,
• „Krystyna” – dla drugiej córki, wybudowana w 1938 roku, blisko drogi z Mszany Dolnej do Zabrzeży,
• „Lech” – dla syna oraz „Legun” – upamiętniająca legionistę Piłsudskiego, również w dolinie Głębieńca.

Ujęcie „Szczawa I” również się zachowało, a eksploatacja pierwszych źródeł wodnych rozpoczęła się w 1933 roku. W 1937 roku, badania wód w Szczawie przeprowadził Franciszek Ksawery Kmietowicz z Krynicy, co potwierdziło ich wyjątkowe walory balneologiczne. W rezultacie Gryzina-Lasek złożył wniosek do Ministerstwa Opieki Społecznej o uznanie Szczawy jako uzdrowiska. W 1938 roku, decyzją Ministra Przemysłu i Handlu, powstał rejon ochrony górniczej, jednak plany związane z uzdrowiskiem przerwał wybuch wojny.

W 1937 roku Gryzina-Lasek nawiązał współpracę z warszawskimi podmiotami, w tym firmą Drogistea oraz farmaceutyczną Karpiński i S-ka, posiadając tam niewielki udział. W 1938 roku uruchomiono wręcz niewielką pijalnię i rozlewnię wód mineralnych, a spółka Karpińskiego rozpoczęła butelkowanie oraz eksport wód szczawskich. W 2010 roku, w Szczawie otwarto pijalnię, gdzie można spróbować wód „Hanna”, „Dziedzilla” oraz „Szczawa I”.

Gryzina-Lasek postulował również budowę drogi przez przełęcz Przysłop, łączącą Mszanę Dolną z Zabrzeżą poprzez Lubomierz, Szczawę i Kamienicę. Po wojnie, droga wojewódzka nr 968 została wykonana na jego wniosek. Przez całe życie aktywnie uczestniczył w działalności społecznej, w tym w Związku Podhalan oraz w Związku Ziem Górskich, gdzie pełnił funkcję sekretarza Wydziału Wykonawczego.

II wojna światowa

W obliczu wybuchu II wojny światowej Antoni Gryzina-Lasek, posługując się pseudonimem „Doktor Świder”, stanął na czele Podokręgu Górskiego IV Okręgu Związku Czynu Zbrojnego w Nowym Sączu. Była to pierwsza polska konspiracyjna organizacja w tym regionie. Otrzymał od komendant Związku, Franciszka Znamirowskiego, zadanie zorganizowania Podokręgu Górskiego obejmującego powiaty nowosądecki, nowotarski, limanowski, gorlicki, jasielski, krośnieński oraz sanocki. Wkrótce zdołał stworzyć strukturę, która do połowy 1940 roku liczyła około 300 osób, koncentrując się na organizacji kanałów przerzutowych na Węgry. ZCZ miało również swoje punkty w Szczawie, w tym zaopatrzeniowy punkt w domu Jana Sopaty.

W sierpniu 1940 roku, Lasek oraz jego podokręg przystąpili do Związku Walki Zbrojnej w sposób autonomiczny. Niestety, z powodu nieostrożności swojego współpracownika, został aresztowany 18 stycznia 1941 roku w Dobrej podczas spotkania z łącznikiem Komendy Głównej ZCZ w Warszawie, Stanisławem Koziełł-Poklewskim. Po brutalnym przesłuchaniu, w którym był torturowany na oczach rodziny, popełnił samobójstwo, podcinając sobie tętnicę szkłem. W swoim akcie desperacji napisał krwią na ścianie celi: „Niech żyje Polska!”.

Antoni Gryzina-Lasek został pochowany na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu, a jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. 20 czerwca 2022 roku Rada Gminy Kamienica przyznała imię Antoniego Gryziny-Laska placowi znajdującemu się przy Pijalni Wód Mineralnych w Szczawie.

Ordery i odznaczenia

Antoni Gryzina-Lasek został odznaczony wieloma zaszczytnymi medalami, które podkreślają jego zasługi i poświęcenie. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich:

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, który został mu przyznany pośmiertnie 19 marca 1942 roku. Jego syn, Sławomir, odebrał to odznaczenie w 2013 roku w Australii,
• Medal Niepodległości, który otrzymał w 1930 roku.

Życie rodzinne

Antoni Gryzina-Lasek był osobą, która z pewnością zapadła w pamięć swoim bliskim. Był synem Józefa Laska, konduktora na kolei państwowej, oraz Felicji Antoniny z domu Leśniak.

W roku 1921 zawarł związek małżeński z Anną, znaną również jako Hanna, Szemplińską, która przyszła na świat w 1899 roku i odeszła w 1987 roku.

Para doczekała się czwórki dzieci: Zdzisławy, która była nazywana Dzidzią albo Dziedzillą, a także Lecha, który żył w latach 1922–1998, Krystyny, której życie zakończyło się w 1975 roku, oraz Sławomira, który przeżył 89 lat, odchodząc w 2015 roku.

---

Oceń: Antoni Gryzina-Lasek

---