Budynek Kasy Oszczędności w Tarnowie

---

Lokalizacja

Budynek dawnej Kasy Oszczędności, znany potocznie jako Sala Lustrzana, znajduje się w malowniczej części tarnowskiej Starówki, na styku ulicy Wałowej oraz Placu Ofiar Katynia. Stanowi element zwartej zabudowy, która zdobi pierzeję ul. Wałowej. Od strony zachodniej sąsiaduje z terenem miejskiego amfiteatru, co podkreśla jego centralną rolę w tej okolicy.

Bezpośrednio naprzeciwko wjazdu na dziedziniec obiektu, znajduje się pomnik Nieznanego Żołnierza, który stanowi ważny punkt pamięci narodowej. Ponadto, w pobliżu głównego wejścia do budynku można dostrzec Ławeczkę Poetów, która jest niezwykle atrakcyjnym miejscem dla turystów oraz mieszkańców, oferującym chwile refleksji i artystycznego natchnienia.

Historia

Początki i okres do II wojny światowej

W latach 1880–1882 z inicjatywy miejskiej Kasy Oszczędności w Tarnowie powstał nowy budynek. Potrzeba jego wzniesienia wynikała z konieczności posiadania samodzielnej siedziby. Początkowe zamierzenia zakładały utworzenie wspólnego obiektu dla kasy oraz władz miejskich, jednak projekt nie został zrealizowany. Kasa Oszczędnościowa zakupiła parcelę przy ul. Wałowej za 6500 złotych reńskich i ogłosiła konkurs na projekt, w którym dla najlepszych planów przewidziano nagrody w wysokości 300 i 100 złotych.

Autorem zwycięskiego projektu został miejski budowniczy Karol Polityński, pomimo znacznych opóźnień w realizacji z powodu wielu wymaganych zmian od C.K. Namiestnictwa we Lwowie. W styczniu 1881 roku wybrano ofertę książąt Sanguszków do wykonania prac budowlanych, a także powołano komitet budowy.

Budowa napotkała na trudności, w tym problemy ze zbyt kruchym piaskowcem oraz opóźnienia w nadzorze budowlanym, ponieważ kierownik musiał dojeżdżać z Krakowa. Ostatecznie obiekt oddano do użytku w 1882 roku, a od tego momentu stał się on najbardziej okazałym gmachem przy ulicy Wałowej.

Już w 1881 roku budynek przyciągnął zainteresowanie Towarzystwa Kasynowego, które postanowiło zainwestować w wyposażenie sali balowej, a także wynajęło kilka pomieszczeń. Przybywające tam Towarzystwo Muzyczne decydowało się na wynajem dodatkowych przestrzeni w budynku.

W 1898 roku, według projektu Adolfa Juliusza Stapfa, dokonano częściowej zmiany układu wnętrz oraz rozbudowy jednego z skrzydeł przy ul. Józefa Piłsudskiego. W 1929 roku odbyła się modernizacja głównej klatki schodowej, gdzie zmieniono drewno na żelbeton.

Budynek przed II wojną światową odegrał kluczową rolę jako centrala kulturalna oraz finansowa dla Tarnowa. W Sali Lustrzanej organizowano balowe przyjęcia, przedstawienia oraz koncerty, w czasie których występowali uznani artyści, tacy jak Eugéne Ysaÿe oraz Ignacy Jan Paderewski.

Po II wojnie światowej

Po wojnie, od 1945 do 1964 roku, w budynku znajdował się komitet Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Do roku 1987 działała tam także ekspozytura Powszechnej Kasy Oszczędności, która przejęła miejsce po Kasy Oszczędnościowej. Swoje siedziby miały też inne organizacje, takie jak Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza oraz Biuro Wystaw Artystycznych.

W roku 1991 wiele z tych instytucji opuściło obiekt, a od 1992 roku siedzibę miały tu kolejno Bank Przemysłowo-Handlowy oraz Bank PKO SA.

W 1949 roku przeprowadzono remont, który obejmował malowanie oraz wymianę podłóg. W 1964 roku odnowiono reprezentacyjną Salę Lustrzaną. Budynek został wpisany do rejestru zabytków w 1976 roku, a w 1993 roku otrzymał złoty medal od Ministra Kultury za rekonstrukcję i remont.

W latach 2001-2018 odsłonięto kilka tablic upamiętniających ważne postacie oraz wydarzenia związane z Tarnowem.

Od 2011 do 2013 roku przeprowadzono remont wart około 1,5 mln zł, który przywrócił dawny blask budynku. Obecnie w gmachu mieści się siedziba Tarnowskiego Centrum Przedsiębiorczości, a w Sali Lustrzanej odbywają się sesje Rady Miasta oraz różnorodne wydarzenia okolicznościowe.

Architektura

Obiekt ten jest znakomitym przykładem budowli z XIX wieku, reprezentującym styl neorenesansowy lub eklektyczny, z wyraźnymi neorenesansowymi dekoracjami. Został zbudowany na planie litery „L”, składając się z dwóch przenikających się brył, i posiada dwie kondygnacje. Jego murowana konstrukcja z cegły jest podpiwniczona.

Co ciekawe, bryła kamienicy wzdłuż ulicy prezentuje się dość zwarto, podczas gdy od strony podwórza jest znacznie bardziej rozbudowana. Szerokość frontu osiąga 31,70 m, a długość zachodniego skrzydła od placu Ofiar Katynia (ul. Piłsudskiego) wynosi 35,70 m. Skrzydło od ul. Wałowej ma układ dwutraktowy i przypomina prostokąt, z ryzalitem umiejscowionym centralnie na fasadzie. Drugie ramię budynku jest prostokątne, z lekkim uskokiem i jednomodułowe, również posiadające ryzalit, który zasłania dziedziniec od strony ulicy.

Całkowita powierzchnia użytkowa budynku wynosi 1960 m², a jego kubatura to 14 040 m³. Z danych z 1990 roku wiadomo, że budynek był wyposażony w wentylację mechaniczną oraz centralne ogrzewanie; posiadał również instalacje elektryczną, gazową i wodociągową oraz kanalizacyjną. W tamtym okresie właścicielem obiektu był Urząd Miasta Tarnowa.

Elementy wnętrza

W piwnicach budynku znajdują się sklepienia kolebkowe oraz żaglastymi. Klatka schodowa prowadząca do tych pomieszczeń ma wachlarzowy kształt, wzmocniona drewnianą balustradą tralkową i stopniami opartymi na belkach policzkowych. Istnieje również drugie, dodatkowe zejście do piwnic, umiejscowione w zachodniej części budynku. Składa się ono z dwubiegowej klatki schodowej z żelbetu, usamodzielniającej się dzięki monolitycznym biegom.

Różnice w wysokości pomiędzy frontem a tylną częścią budynku sprawiają, że piwnice zachodniego skrzydła przechodzą w parter. Na samym parterze możemy zauważyć zarówno sklepienia żaglastymi w sieni, jak i sklepienia kolebkowe w salach umiejscowionych po obu stronach głównej klatki schodowej. Pozostałe pomieszczenia są nakryte sklepieniami odcinkowymi, podpieranymi stalowymi belkami.

Parter składa się m.in. z przedsionka, sieni, klatki schodowej pomagającej w komunikacji, sali posiedzeń oraz byłego banku. Oddzielony od sieni przeszklonymi wahadłowymi drzwiami przedsionek prowadzi do sieni, w której znajdziemy betonowe schody. Plafony w pokojach po obu stronach klatki schodowej są ozdobione sztukaterią oraz fasetami. Sala posiedzeń może pochwalić się stropem kasetonowym, wykończonym sztukaterią, oraz cokołem z boazerii płycinowej.

W bryle budynku znajduje się również dwubiegowa klatka schodowa, wznosząca się do pierwszego piętra. Jej stopnie to monolityczne elementy żelbetowe, ułożone na stalowych belkach. Balustrady w tej części wykazują stalowe konstrukcje z drewnianym uchwytem. Ściany klatki schodowej są podzielone pilastrami, a przestrzenie między nimi obite tkaniną, co nadaje jej elegancki wygląd.

Część zewnętrzna

Fasada kamienicy składa się z 9 osi, z centralnym ryzalitem wyraźnie zaakcentowanym, który ma 5 osi. Zdobienia elewacji, zwłaszcza na poziomie pierwszego piętra, są bogate i charakteryzują się sztukaterią tynkowaną na biało. Budowla umieszczona jest na cokole stworzonym z masywnych bloków piaskowca.

Od frontu, cokół eksponuje niewielkie, prostokątne piwniczne okienka, a parter w fasadzie został boniowany. Neobarokowe elementy na wysokości piętra obejmują okna podtrzymywane pilastrami, które wspierają archiwolty. Gzymsy współtworzą podziały poziome elewacji, z gzymsem podokapowym, który jest podparty zdobnymi konsolami w formie liści akantu.

Ryzalit w fasadzie jest podzielony pionowo za pomocą pilastrów i zwieńczony architrawem. Okna ryzalitu flankowane pilastrami mają nadświetla, zakończone półkolistymi arkadami, w podłuczu zaś mieszczą się lufciki. Fryz wieńczący wszystkie elementy prezentuje ornamentykę girlandową, wzbogaconą o małe owalne okna strychu. W osi centralnej umiejscowiony jest portale nasłuchujące główne wejście, nad którym znajduje się półkoliste nadświetle.

Na parterze okna są dwuskrzydłowe i wyposażone w półkoliste nadświetla, a te na piętrze również mają analogiczną konstrukcję. Elewacja od strony Placu Ofiar Katynia (ul. Piłsudskiego) jest 11-osiowa i zawiera ryzalit zwieńczony trójkątnym tympanonem.

Widok elewacji od strony zachodniej jest skromniejszy, jednoosiowy, zaś elewacje dziedzińca mają minimalny wystrój architektoniczny. Więźba dachowa jest drewniana, a dachu jest różnorodna; skrzydło od ul. Piłsudskiego wieńczone jest dachem trójspadowym, podczas gdy część przylegająca do ul. Wałowej posiada dach dwuspadowy, co sprzyja doświetlaniu poddasza.

Centralna część budynku, w okolicach głównej klatki schodowej oraz Sali Lustrzanej, nakryta jest dachem czterospadowym, a blachy, którymi dach pokryto, są ocynkowane i ułożone na rąbek stojący.

---

Oceń: Budynek Kasy Oszczędności w Tarnowie

---