Stanisława Pawłowska

---

Życiorys

Stanisława Pawłowska, wybitna postać związana z naukami przyrodniczymi, urodziła się jako dziecko tarnowskiego nauczyciela Jana Bulandy oraz Zofii z Gronowskich. Swoją edukację rozpoczęła w latach 1912–1915 w szkole ludowej prowadzonym przez siostry urszulanki w Tarnowie. Następnie kontynuowała naukę w II Prywatnym Gimnazjum Żeńskim im. Elizy Orzeszkowej w Tarnowie, gdzie dnia 18 czerwca 1923 roku zdała egzamin dojrzałości, choć często spotykana jest błędna informacja, że miało to miejsce w roku 1924.

W 1923 roku rozpoczęła studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, koncentrując się na botanice i zoologii, z dodatkowym kierunkiem z geografii oraz geologii. Już we wrześniu 1928 roku stanęła na czołowej pozycji jako nauczycielka przyrodoznawstwa w swoim dawnym gimnazjum, gdzie pozostawała do czerwca 1934 roku.

W 1930 roku zdała egzaminy naukowe przed Państwową Komisją Egzaminacyjną dla Kandydatów na Nauczycieli Szkół Średnich w Krakowie. Otrzymała dyplom nauczycielski ze specjalizacją w botanice i zoologii 12 maja 1931 roku, prezentując pracę na temat „Ogrody botaniczne i zoologiczne oraz ich znaczenie”, która nie doczekała się publikacji. Po zakończeniu wojny w 1946 roku, na mocy uchwały Rady Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, jej dyplom uznano za równorzędny z magisterium filozofii w dziedzinie botaniki.

Dnia 28 czerwca 1931 roku zawarła związek małżeński z Bogumiłem Pawłowskim w bazylice katedralnej pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tarnowie. Jej mąż wówczas pełnił funkcję docenta botaniki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1934 roku Stanisława rozpoczęła działalność jako wolontariuszka w Zielniku Instytutu i Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie do jej obowiązków należało dezynfekowanie oraz organizowanie zbiorów botanicznych.

Po zakończeniu wojny, od kwietnia 1945 do sierpnia 1947 roku, pracowała jako asystentka w Instytucie Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W kolejnych latach, od lutego do sierpnia 1949 roku, pełniła rolę asystenta bezpłatnego. W czasie studiów doktoranckich, które miały miejsce w latach 1948-1950, pozostała w Instytucie jako wolontariuszka, jednocześnie uzyskując stypendium Komitetu dla Popierania Twórczości Naukowej i Artystycznej. Jej pracę doktorską, dotyczącą stanowiska systematycznego oraz rozmieszczenia geograficznego śledziennicy alpejskiej, przygotowywała pod okiem profesora Władysława Szafera. Rozprawę obroniła 13 kwietnia 1951 roku na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W latach 1951–1954 współpracowała z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Krakowie, gdzie wykładała przedmioty takie jak fitogeografia, ekologia oraz geografia roślin. W 1953 roku została zatrudniona w Zakładzie, a następnie w nowo utworzonym Instytucie Botaniki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, gdzie pozostała aż do przejścia na emeryturę. Karierę zawodową rozpoczęła jako pomocniczy pracownik naukowy, a od listopada 1954 roku pełniła rolę adiunkta, by od października 1965 roku stać się adiunktem stabilizowanym.

Stanisława Pawłowska przez kilkanaście lat, od 1953 do 1967 roku, dbała o zielnik roślin naczyniowych, wspólny dla placówki PAN oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego. Choć rozpoczęła prace nad rozprawą habilitacyjną, nie udało jej się jej zakończyć, lecz opublikowała część wyników swoich badań w artykule „Pochodzenie flory kośnych łąk północnej części Tar i Podtatrza” na łamach „Fragmenta Floristica et Geobotanica” w 1965 roku. Z dniem 31 grudnia 1975 roku przeszła na emeryturę.

Zanim wybuchła wojna, była członkinią Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (w latach 1931–1939) oraz Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych (od 1932 roku). Po zakończeniu wojny przystąpiła do Związku Nauczycielstwa Polskiego oraz Polskiego Towarzystwa Botanicznego, prawdopodobnie od końca lat 40. XX wieku. Znała bardzo dobrze języki niemiecki, francuski oraz łacinę, a jej znajomość języka angielskiego była na poziomie podstawowym.

Stanisława Pawłowska zmarła 20 kwietnia 1985 roku w Krakowie. Została pochowana na cmentarzu Rakowickim w wspólnym grobie z mężem, który zginął tragicznie latem 1971 roku podczas zbierania roślin w górach greckich.

Działalność naukowa

Stanisława Pawłowska rozpoczęła swoją aktywność naukową w 1928 roku, kiedy to zaangażowała się w badania w Tatrach. Jej pasja do nauki skłoniła ją do eksploracji również Pienin od 1962 roku. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, uczestniczyła w wielu ekspedycjach badawczych, w tym w latach 1933–1936, kiedy corocznie prowadziła badania w Górach Czywczyńskich, a także odbyła wyprawy do Bułgarii, Rumunii i Jugosławii w latach 1936-1938.

Po wojnie, nawiązała współpracę z mężem i jego asystentami, koncentrując się na badaniach fitosocjologicznych w górskich rejonach Europy. Brała udział w licznych podróżach naukowych, w tym w 1957 roku do Jugosławii oraz w 1959 roku do Austrii. W tym samym roku miała również okazję uczestniczyć w Międzynarodowej Wycieczce Geobotanicznej w Czechosłowacji. Jej prace badawcze obejmowały wyjazdy do Austrii, Francji, Włoch, Rumunii oraz Jugosławii w latach 1960-1964.

Interesowała się systematyką, florystyką, fitogeografią oraz fitosocjologią. Jako pracownik Instytutu Botaniki PAN, opracowała wiele taksonów, które znalazły się w wydawnictwie Flora Polska, w tym dotyczących rodzin takich jak Saxifragaceae, Linacaea, Primulaceae, i innych. W sumie dokonała klasyfikacji kilkunastu taksonów, w tym dwóch dla Flora Europaea (rodzaje Chrysosplenium i Soldanella).

Ogłosiła łącznie 26 prac, wśród których znaczną część stanowiły publikacje naukowe oraz popularnonaukowe. Wśród nich znajdują się „Rośliny endemiczne w Polsce i ich ochrona” (1953) oraz „De Soldanellis, quae in parte septentrionali Carpatorum crescunt” (1963). Jej dorobek publikacyjny był istotny dla rozwoju botanicznego w Polsce.

Pawłowska opracowała także taksony roślin, a jej autorstwo jest oznaczane jako „Pawlowska” lub „S.Pawl.”. Jednym z przykładów jest Soldanella hungarica subsp. major (Neilr.) Pawlowska oraz Soldanella × subtatrica S.Pawl.

Nie można zapominać, że Stanisława Pawłowska miała znaczący wpływ na polską botanikę, szczególnie wspierając swojego męża w jego pracy zawodowej. Angażowała się nie tylko w badania terenowe, ale także zajmowała większością zadań redaktorskich przy jego publikacjach, w tym przy kluczu „Rośliny polskie” z 1953 roku, który współtworzyli Bogumił Pawłowski, Władysław Szafer i Stanisława Kulczyńskiego.

Wyniki ich wspólnej pracy zaowocowały cennymi zbiorami botanicznymi, z którymi Stanisława Pawłowska miała do czynienia. Część z tych zbiorów została włączona do Zielnika Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, podczas gdy pozostałe, liczące około 30 tysięcy arkuszy, trafiły do Zielnika im. Władysława Szafera PAN w Krakowie, mimo że nie zostały włączone do głównego zbioru.

Na jej cześć nazwano gatunek rośliny – przywrotnik Stanisławy (Alchemilla stanislaae).

Wybrane publikacje

Oto zestawienie wybranych publikacji, które stanowią ważny wkład Stanisławy Pawłowskiej w rozwój badań botanicznych w Polsce. Wśród pracy naukowych wyróżniają się następujące pozycje:

• „Flora Polska”:
  • Rodziny: Crassulaceae, Saxifragaceae. W: W. Szafer, B. Pawłowski (red.), Flora Polska. Tom VII. PWN, Kraków, s. 32-84.
  • Rodziny: Linaceae, Geraniaceae, Oxalidaceae, Zygophyllaceae. W: W. Szafer, B. Pawłowski (red.), Flora Polska. Tom VIII. PWN, Kraków, 1959, s. 306-358.
  • Rodzina Primulaceae. W: B. Pawłowski (red.), Flora Polska. Tom X. PWN, Warszawa-Kraków, 1963, s. 38-47, 51-76.
  • Rodzaje: Ajuga, Teucrium, Scutellaria, Marrubium i Sideritis. W: B. Pawłowski (red.), Flora Polska. Tom XI. PWN, Warszawa-Kraków, 1967, s. 73-100.
  • Rodzina Apocynaceae oraz rodzaje: Swertia, Centaurium, Arctium, Saussurea, Serratula. W: B. Pawłowski, A. Jasiewicz (red.), Flora Polska. Tom XII. PWN, Warszawa-Kraków, s. 32-44, 353-357, 383-389, 391-395.
  • Rodzaje: Leontodon, Picris, Helminthia. W: B. Pawłowski, A. Jasiewicz (red.), Flora Polska. Tom XIII. PWN, Warszawa-Kraków, 1972, s. 156-174.
• Stanowisko systematyczne i rozmieszczenie geograficzne śledziennicy alpejskiej. „Mater. do Fizjogr. Kraju”. 4, s. 1-48, 1947. Kraków: Polska Akademia Umiejętności. (rozprawa doktorska)
• Rośliny endemiczne w Polsce i ich ochrona. „Ochrona Przyrody”. 20, s. 1-33, 1953.
• De nonnullis Saxifragis carpaticis et balcanicis. „Acta Soc. Bot. Pol.”. 22 (1), s. 225-244, 1953.
• Świat roślinny Tatr. W: Tatrzański Park Narodowy. W. Szafer (red). Kraków: Wyd. Zakładu Ochr. PAN, 1955, s. 132-180.
• Charakterystyka statystyczna i elementy flory polskiej. W: Szata roślinna Polski. Władysław Szafer (red.). T. I. Warszawa: PWN, 1959, s. 129-225.
• Zespoły roślinne kośnych łąk północnej części Tatr i Podtatrza. Bogumił Pawłowski, Stanisława Pawłowska, Kazimierz Zarzycki. „Fragmenta Floristica et Geobotanica”. 6 (2), s. 95-222, 1960.
• Pochodzenie flory kośnych łąk północnej części Tatr i Podtatrza. „Fragmenta Floristica et Geobotanica”. 11 (1), s. 33-52, 1965.
• Skalnica Wahlenberga, jedna z najciekawszych roślin naszej flory. „Wiadomości Botaniczne”. 12 (4), s. 283-288, 1968.
• Soldanella. „Flora Europaea”. Cambridge, t. 3, 1972.
• Mapa fitosocjologiczna Sarniej Skały w Tatrach Zachodnich. S. Pawłowska, I. Horvatr, S. Bertovic, B. Pawłowski i inni. „Ochrona Przyrody”. 43, s. 75-91, 1980.

W zakresie publikacji popularnonaukowych do najważniejszych prac należą:

• Sasanki. „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”. 7 (3-4), s. 3-18, 1951.
• Badania fitosocjologiczne łąk ze szczególnym uwzględnieniem łąk Podtatrza i polskich Tatr. S. Pawłowska, B. Pawłowski, K. Zarzycki. „Biblioteczka Wiadomości IMUZ”. 5, s. 7-63.

---

Oceń: Stanisława Pawłowska

---