Zenon Klemensiewicz

---

Życiorys

Zenon Klemensiewicz był osobą, która miała znaczący wpływ na polską kulturę i naukę. Urodził się jako syn Ignacego, urzędnika, oraz Kamili z Rożanowiczów. W latach 1901–1909 kształcił się w gimnazjum w Nowym Sączu, a następnie, aż do roku 1914, studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie zgłębiał tajniki językoznawstwa oraz historii literatury. Miał przyjemność uczyć się pod okiem takich wybitnych profesorów jak Ignacy Chrzanowski, Józef Kallenbach oraz Jan Łoś. W późniejszym okresie swoje studia uzupełniał na uniwersytetach w Fryburgu Bryzgowijskim oraz Paryżu w latach 1926–1927.

W czasie I wojny światowej, Klemensiewicz służył w armii austriackiej, gdzie brał udział w działaniach na frontach rosyjskim i włoskim. Po wojnie, w okresie 1918–1921, był oficerem Wojska Polskiego. Już w 1919 roku rozpoczął karierę akademicką, obejmując stanowisko profesora języka polskiego w Gimnazjum im. Sobieskiego w Krakowie, gdzie pracował do 1939 roku. Od 1923 roku współpracował z Uniwersytetem Jagiellońskim, prowadząc wykłady z dydaktyki języka polskiego. Na podstawie pracy „Orzecznik przy formach osobowych słowa 'być'” uzyskał doktorat w 1925 roku.

Dalsza kariera akademicka Klemensiewicza była imponująca. Habilitację z języka polskiego uzyskał w 1930 roku po przedstawieniu rozprawy „Liczebnik główny w polszczyźnie literackiej. Historia formy i składni”, a w 1933 roku habilitował się w zakresie dydaktyki języka polskiego. W 1939 roku został profesorem tytularnym, a następnie profesorem zwyczajnym na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie pełnił funkcję w Katedrze Języka Polskiego.

Jako oficer rezerwy, Klemensiewicz brał udział w kampanii wrześniowej, a potem zaangażował się w tajne nauczanie. W 1945 roku powrócił do UJ. W latach 1947–1952 kierował Katedrą Języka Polskiego oraz pełnił funkcję dziekana na Wydziale Humanistycznym w roku akademickim 1947/1948. Na emeryturę przeszedł w 1961 roku, ale nadal pozostawał aktywny w różnych jednostkach naukowych, takich jak Pracownia Słownika Polskiego XVI Wieku Instytutu Badań Literackich PAN (1953–1961) oraz Zakład Językoznawstwa PAN w Krakowie (1958–1961), gdzie był kierownikiem.

Klemensiewicz był również członkiem wielu prestiżowych organizacji. W 1946 roku został powołany na członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności, a od 1954 roku był członkiem korespondentem, a później rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Pełnił także funkcje w Oddziale PAN w Krakowie oraz w Komitecie Językoznawstwa PAN.

Współpracował również z Towarzystwem Miłośników Języka Polskiego oraz Polskim Towarzystwem Językoznawczym. Ewentualnie zajmował się redakcją czasopisma „Język Polski” w latach 1958–1969. Wraz z Julianem Aleksandrowiczem, Walerym Goetlem, Romanem Ingardenem oraz Antonim Kępińskim, w końcu lat 50. pomógł w założeniu Krakowskiego Towarzystwa Higieny Psychicznej.

Klemensiewicz został odznaczony wieloma wyróżnieniami, w tym Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, bułgarskim Orderem Cyryla i Metodego oraz tytułem Zasłużonego Nauczyciela PRL. Niestety, jego życie zakończyła tragedia – zginął w katastrofie lotniczej pod Policą. Pośmiertnie został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w kwaterze M, rząd płn, miejsce 15.

Kariera naukowa

Zenon Klemensiewicz był badaczem, którego zainteresowania naukowe obejmowały gramatykę historyczną, gramatykę języka polskiego oraz dydaktykę języka polskiego. W swojej 3-tomowej publikacji pt. Historia języka polskiego, wydanej w latach 1961–1972, przedstawił obszerną analizę dziejów polszczyzny sięgającą od czasów prasłowiańskich aż do roku 1939.

Klemensiewicz prowadził niemniej interesujące badania porównawcze dotyczące języka poetyckiego w różnych epokach literackich, w tym romantyzmu, modernizmu, pozytywizmu oraz dwudziestolecia międzywojennego. Istotnym osiągnięciem była jego praca nad nowym ujęciem wszelkich typów związków składniowych w języku polskim, uwieczniona w książce Składnia opisowa współczesnej polszczyzny kulturalnej, wydanej w 1937 roku.

W swoim dorobku naukowym Klemensiewicz opracował również liczne podręczniki dla szkół powszechnych i średnich. Jego współpraca z redakcjami takich publikacji jak Język Polski, Słownik staropolski czy Słownik języka A. Mickiewicza z pewnością przyczyniła się do rozwoju polskiego językoznawstwa.

Już jako gimnazjalista, będąc członkiem kółka literacko-artystycznego, przetłumaczył na esperanto jedną z nowel Sienkiewicza w roku 1908. W latach trzydziestych XX wieku był aktywnym członkiem Komitetu Ortograficznego, który zajmował się reformowaniem zasad pisowni polskiej.

Krótko przed swoją śmiercią Klemensiewicz zainicjował cykl telewizyjnych audycji poświęconych językowi polskiemu. Do grona jego uczniów należeli m.in. Walery oraz Krystyna Pisarkowie, co świadczy o jego znaczącym wpływie na kolejne pokolenia językoznawców.

Kontynuacją jego dzieła zajęła się córka, Irena Bajerowa, która również jest uznaną językoznawczynią, profesorem doktor habilitowanym, a także członkiem Rady Języka Polskiego oraz Rady Naukowej Instytutu Języka Polskiego PAN.

Dzieła

Zenon Klemensiewicz, znany polski językoznawca, jest autorem około 600 różnorodnych prac naukowych, w tym następujących tytułów:

• Dwa urywki z dziennika polonisty (1922),
• Jak uczyć języka ojczystego (1922),
• Język polski. Podręcznik do nauki o języku ojczystym (1926),
• Nauka gramatyki języka ojczystego za granicą (1927–1928),
• Szczątki niezłożonej odmiany przymiotników w staropolszczyźnie (1927),
• Cel nauczania gramatyki języka ojczystego w szkole (1928),
• Dydaktyka nauki o języku ojczystym (1929),
• Podstawowe zagadnienia zamierzonej reformy ortograficznej (1935),
• Walka o ortografię (1935),
• Gramatyka współczesnej polszczyzny kulturalnej w zarysie (1939),
• Jak charakteryzować język osobniczy (1946),
• Poprawność i pedagogika językowa (1947),
• Skupienia czyli syntetyczne grupy wyrazowe (1948),
• Jak żyła polszczyzna do końca XVI wieku (1949),
• Problematyka składniowej interpretacji stylu (1951),
• Podstawowe wiadomości z gramatyki języka polskiego (1952),
• O różnych odmianach współczesnej polszczyzny (1953),
• Zarys składni polskiej (1953),
• Bibliografia ekslibrisu polskiego (1954),
• Gramatyka historyczna języka polskiego (1955, z Tadeuszem Lehrem-Spławińskim i Stanisławem Urbańczykiem),
• Historia języka polskiego (1961),
• W kręgu języka literackiego i artystycznego (1961),
• Znaczenie realne i etymologiczne (1962),
• Usługowa funkcja języka (1966),
• Ze studiów nad językiem i stylem (1969).

Upamiętnienie

W dniu 25 sierpnia 1972 r. ustanowiono Rezerwat na Policy, który nosi imię profesora Zenona Klemensiewicza.

Od 25 października 1976 r., naukowiec ten jest również patronem ulicy w obecnej dzielnicy Bemowo w Warszawie.

Dodatkowo, na Przełęczy Krowiarki można znaleźć kamienną płytę, która upamiętnia jego osiągnięcia oraz wkład w rozwój nauki.

---

Oceń: Zenon Klemensiewicz

---