Zbigniew Bania (historyk sztuki)

---

Życiorys

W latach 1964 aż 1969 Zbigniew Bania podjął studia na kierunku historia sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Uzyskał stopień magistra dzięki pracy na temat Arsenału Warszawskiego, która powstała pod opieką profesora Stanisława Lorentza oraz złożeniu egzaminu magisterskiego w dniu 14 lipca 1969 roku. Doktorat, dotyczący historii pałacu w Podhorcach, obronił 5 listopada 1977 roku na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, przy pomocy promotora, prof. Adama Miłobędzkiego. W 1994 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego w zakresie nauk humanistycznych na podstawie swojego dorobku naukowego oraz pracy, która nosi tytuł Kalwarie polskie w XVII wieku.

W 1996 roku objął stanowisko profesora nadzwyczajnego, a także pełnił rolę prodziekana na Wydziale Kościelnych Nauk Historycznych i Społecznych Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, która później przekształciła się w Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego. W roku 2003 został dyrektorem Instytutu Historii Sztuki tejże uczelni.

1 października 1994 Bania zainaugurował swoją pracę w Katedrze Historii Sztuki na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie zaczął jako adiunkt. W 1999 roku został głową Zakładu Historii Sztuki do końca XVIII wieku, a od 1 listopada 2000 roku objął stanowisko profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Łódzkim.

W ciągu swojej kariery pełnił funkcje promotora wielu prac doktorskich, w tym tych napisanych przez dr. hab. Piotra Gryglewskiego (UŁ), ks. dra hab. Janusza Nowińskiego (UKSW), dra Łukasza Sadowskiego (ASP w Łodzi) i wielu innych. Recenzował także prace doktorskie takich autorów jak dra Tomasza Grygla (IS PAN), prof. Jakuba Lewickiego (UKSW), czy o. dr. Adama Jana Błachuta. Ponadto, jego recenzje dotyczyły także prac habilitacyjnych jak dra hab. Andrzeja Betleja (UJ) oraz dr hab. Marty Leśniakowskiej (IS PAN).

Badania Zbigniewa Bani koncentrują się na architekturze od średniowiecza do XIX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem polityczno-społecznych kontekstów architektury. Niezwykle interesują go także zagadnienia związane ze sztuką Półwyspu Iberyjskiego oraz architekturą Warszawy.

Profesor Bania aktywnie uczestniczy w szeregu konferencji poświęconych historii sztuki, takich jak: HISTORIA – KONSERWACJA – REWITALIZACJA, odbywająca się w dniach 26-28 września 2016 roku w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego oraz wydarzenie zorganizowane przez Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w dniach 20-21 października 2016 roku, dotyczące 375-lecia fundacji eremu na Bielanach.

Prowadzi także zajęcia dydaktyczne związane z historią architektury polskiej oraz europejskiej w średniowieczu i epoce nowożytnej, zarówno na Uniwersytecie Łódzkim, jak i w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, gdzie sprawuje nadzór nad seminariami licencjackimi i magisterskimi.

Pełnione funkcje

Zbigniew Bania pełnił wiele znaczących ról w obszarze nauk humanistycznych oraz sztuki. Jego działalność edukacyjna i naukowa obejmuje różnorodne funkcje, które miały wpływ na rozwój tej dziedziny w Polsce.

• był prodziekanem Wydziału Kościelnych Nauk Historycznych i Społecznych Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, w latach 1994-1996 oraz 1996-1999,
• zasiadał na stanowisku dyrektora Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie,
• kierował Katedrą Sztuki Dawnej tego samego instytutu,
• był kierownikiem Zakładu Historii Sztuki do końca XVIII wieku w Katedrze Historii Sztuki Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie pracował od 1999 do 2009 roku,
• uczestniczył w pracach Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk jako członek w latach 2003-2015,
• zasiadał również w Radzie Naukowej Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, biorąc udział w pracach tej instytucji od 2003 do 2018 roku,
• pełnił funkcję wiceprezesa Stowarzyszenia Historyków Sztuki.

Jego wkład w badania oraz rozwój nauk humanistycznych jest nieoceniony, a drogi kariery pokazują różnorodność jego zainteresowań i zaangażowania w system edukacji oraz działalność naukową.

Wybrane publikacje

Monografie:

• Arsenał Warszawski, PWN, Warszawa 1978,
• Pałac Rady Ministrów, PWN, Warszawa 1980 (Z. Bania, T. S. Jaroszewski),
• Jasna Góra, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983 (Z. Bania, St. Kobielus),
• Jasna Góra. Przewodnik, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1984 (Z. Bania, J. Golonka, St. Kobielus),
• Częstochowa. La Madonna di Jasna Góra, Edizioni Futuro, Verona 1991 (Z. Bania, St. Kobielus),
• Święte miary jerozolimskie. Grób Pański, Anastasis, Kalwaria. Wydawnictwo NERITON, Warszawa 1997,
• Kamieniec Podolski miasto-legenda, Wydawnictwo NERITON, Warszawa 2001 (Z. Bania, M. Wiraszka).

Skrypty:

• Klasyfikacja i typologia nagrobków, Zarząd i Ochrony I Konserwacji Zespołów Pałacowo-Ogrodowych, Warszawa 1989 (Z. Bania, A. K. Olszewski),
• Kalwarie polskie w XVII wieku. Dzieje stosowania w Europie od X do końca XVII wieku uświęconych Pasją Chrystusa miar jerozolimskich, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1993, s. 5-139.

Artykuły i rozprawy:

• Pałac w Podhorcach, „Rocznik Historii Sztuki” 1981, T. XIII, s. 97-168,
• Warszawski pałac Denhoffów, [w:] Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, PWN, Warszawa 1988, s. 366-371,
• Barok i rokoko w Europie środkowo-wschodniej, [w:] Sztuka świata, T. VII, Arkady, Warszawa 1994, s. 325-350,
• Rola duchowieństwa górnośląskiego w ożywieniu idei naśladowania Jerozolimy w XIX i XX wieku (na przykładzie Góry św. Anny i Piekar śląskich), [w:] Duchowieństwo śląskie wobec przemian społeczno-kulturalnych w XIX i pierwszej połowie XX wieku, Societas, Warszawa 1995, s. 53-63,
• Pałac Biskupów Krakowskich w Warszawie. Próba odtworzenia siedemnastowiecznej dyspozycji wnętrz, [w:] De Gustibus. Studia ofiarowane przez przyjaciół Tadeuszowi Stefanowi Jaroszewskiemu z okazji 65 rocznicy urodzin, PWN, Warszawa 1996, s. 64-69,
• Zabytki architektury w Polsce, [w:] Zarys problematyki ochrony zabytków. Skrypt dla uczestników kursów Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Warszawa, 1996, s. 73-82,
• Tak zwany wpływ Adrychomiusza na XVII-wieczne kalwarie polskie, [w:] Jerozolima w kulturze europejskiej, Warszawa 1997, s. 257-262,
• Latyfundium „katolickie” w Małopolsce i na Śląsku, czyli o mecenacie Gaszyńskich, Oppersdorfów i Zebrzydowskich, [w:] Sztuka pograniczy Rzeczypospolitej w okresie nowożytnym od XVI do XVIII wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki Warszawa, październik 1997, ARX REGIA. Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego w Warszawie 1998, s. 95-104,
• Deutsche Kreuzwege und polnische Kalvarienberge. Fortsetzung oder ein neues Modell?, [w:] Im Gedächtnis der Kirche neu erwachen. Studien zur Geschichte des Christentums in Mittel- und Osteuropa, BÖHLAU VERLAG, KÖLN WEIMAR WIEN 2000, s. 285-294,
• Pojęcie „rezydencji” w architekturze polskiej XVII i XVIII wieku na przykładzie Podhorzec i Brodów, [w:] Sztuka Ziem Wschodnich Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, Lublin 2000, s. 381-391,
• Zamek w Ossolinie. Jego dzieje i funkcja, [w:] Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV-XVIII w. na terenie dawnego Województwa Sandomierskiego. Wybrane przykłady. Materiały z sesji naukowej – Kielce 18 września 1999, Kielce 2000, s. 89-102,
• Prawdziwe dzieło architektury, [w:] Wyobraźnia jako jaźń twórcza. Studia z etyki, literatury i sztuki, red. E. Podrez, A. Czyż, NERITON, Warszawa 2002, s. 187-196,
• Średniowieczna kolegiata w Łasku, [w:] Studia [II]. Architektura średniowieczna i nowożytna, red. Z. Bania, E. Kubiak, Łódź 2002, s. 48-56,
• Minaret czy minarety katedry w Kamieńcu Podolskim, [w:] Roczniki Humanistyczne, Historia Sztuki. Prace ofiarowane Jerzemu Paszendzie SJ z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, Tom L, z. 4-2002 (zeszyt specjalny), Lublin 2002, s. 507-5013,
• Gmach dawnej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, [w:] Kultura artystyczna Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003, s. 259-264,
• Dzieje pałacu w Podhorcach w XVIII-XX wieku, [w:] Ocalić dla przyszłości. Studia Ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Brykowskiemu, Warszawa 2003, s. 105-112,
• List Konstantego Tencalli do hetmana Stanisława Koniecpolskiego, „Saeculum Christianum” 2003, R. X, nr 2, s. 279-285,
• Sibi-Amicis-Posteritati. O siedzibie polskiego ziemianina w XVI i XVII wieku, [w:] Dziedzictwo pierwszej Rzeczypospolitej w doświadczeniu politycznym Polski i Europy, red. J. Ekes, Nowy Sącz 2005, s. 89-98,
• Czytając Adama Miłobędzkiego, „Rocznik Historii Sztuki” 2005, T. XXX, s. 5-13,
• Górna sala warszawskiego pałacu kanclerza Jerzego Ossolińskiego, „Archeologia Historica Polona” 2005, tom 15/1, s. 309-315,
• Konserwacja architektury w Polsce, [w:] O zabytkach. Opieka – ochrona – konserwacja, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Warszawa 2005, s. 57-69.
• „Kazać porobić, byle były jak najmodniejsze”. Relacje między inwestorem a budowniczym w polskiej architekturze nowożytnej, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, tom VI. Fundator i dzieło w sztuce nowożytnej. Część I, red. J. Lileyko, I. Rolska-Bruch, Lublin 2005, s. 21-28,
• Góra świętej Anny – Jerozolima i Rzym Górnego Śląska, [w:] Pielgrzymowanie i sztuka. Góra świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku, red. J. Lubos-Kozieł, J. Gorzelik, J. Filipczak, A. Lipnicki, Wrocław 2005, s. 49-58,
• Kraków – Rzymem Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVII wieku, [w:] Praxix atque theoria. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Małkiewiczowi, Kraków 2006, s. 25-34,
• Od fundatora do wykonawcy. Twórcy architektury XVII-XVIII w. w Polsce, [w:] Architekt – Budowniczy – Mistrz murarski. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN Warszawa 24-25 listopada 2004 roku, Warszawa 2007, s. 47-54,
• Fundator i jego dzieło na przestrzeni dziejów, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, T. VIII, Fundator i dzieło w sztuce nowożytnej, Część 3, red. J. Lileyko, I. Rolska-Boruch, Towarzystwo Naukowe KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin 2007, s. 7-14,
• Podhorce po 20 latach, [w:] Podhorce i Wilanów – interdyscyplinarne badania założeń rezydencjonalnych, Zeszyty archeologiczne i humanistyczne warszawskie, Warszawa 2008, s. 11-15,
• Forum Wazów czy Forum Romanum?, [w:] Trwać oznacza ocalić dobro i piękno. Pamięci księdza Janusza ST. Pasierba w 15. rocznicę śmierci, Pelplin 2008, s. 271-280,
• Szymon Bogumił Zug i jego arcydzieło – zbór ewangelicko-augsburski w Warszawie, [w:] Ewangelicy w dziejach Warszawy. Materiały z sesji naukowej w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie 13 czerwca 2008, Warszawa 2008, s. 93-100,
• Architektura kościołów kanoników regularnych laterańskich ze szczególnym uwzględnieniem kongregacji Bożego Ciała na Kazimierzu w Krakowie, [w:] Przemijanie i trwanie. Kanonicy Regularni Laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce. Materiały Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej z okazji 600-lecia fundacji opactwa Bożego Ciała w Krakowie, red. K. Łatak CRL, I. Makarczyk, Kraków 2009, s. 59-66,
• Nowożytne zamki polskiej magnaterii. Uwagi o reprezentacji na wybranych przykładach, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, T. IX, Ceremoniał i obyczaj w XVI-XVIII wieku, red. J. Lileyko, I. Rolska-Boruch, Towarzystwo Naukowe KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin 2008, s. 111-120.

Recenzje:

• W. Fijałkowski, Wnętrza Pałacu w Wilanowie, Warszawa 1977, „Kronika Warszawy” 1978, 3/35, s. 109-112,
• V. Funk, Veit Stoss. Der Krakauer Marienaltar, Freiburg-Basel-Wien 1985, „Collectanea Theologica” 1987, 57, fasc. III, s. 189-190,
• A. Bartetzky, Das Grosse Zeughaus in Danzig. Baugeschichte. Architekturgeschichtliche Stellung. Representative Funktion, Stuttgart 2000, „Ikonotheka” 2004, t. 17, s. 225-230.

Prace popularnonaukowe:

• Kolegiata w Łasku, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie 2000, s. 11-16.

Hasła encyklopedyczne:

• Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, t. I-VI, Warszawa 1995-1996, biogramy architektów: Julian Ankiewicz, Piotr Beber, Józef Brizio, Mateusz Castelli, Jan Chrzciciel Ceroni, Karol Ceroni, Władysław Ekielski, Karol Marcin Franz, Jerzy Hoffman, Józef Huss, Henryk Ittar, Joachim Daniel Jauch, Hilary Majewski, Wilhelm Henryk Minter, Gabriel Słoński,
• Britannica-Edycja Polska, biogramy architektów: Karol Bay, Kacper Bażanka, Józef Szymon Belotti, Bartolomeo Berecci, Kaplica Boimów we Lwowie, Krzysztof Bonadura St., Mateusz Castello, Jan Zygmunt Deybel, Dientzenhofferowie, Józef Pius Dziekoński, Pompeo Ferrari, Paweł Antoni, Jakub, Józef Fontanowie, Jan Krzysztof Glaubitz, Wawrzyniec Gucewicz, Henryk Marconi, Bernard Meretyn, Dominik Merlini, Bernardo Morando, August Moszyński,
• Allgemeines Kunstlerlexikon, K. G. Saur Verlag Munchen, Leipzig 1993-1997, t. 6-16, biogramy architektów: Benedykt, Ch. Benoit, G. M. Bernardoni, J. Bretfus, J. Brizio, K. Bonadura St., K. Bonadura Mł., M. Castello, A. Catenazzi, Jan Catenazzi, C. Ceroni, K. Ceroni, J. Canger, D. Cioli.

Redakcje naukowe:

• Studia [I]. Architektura nowożytna, red. Z. Bania, Łódź 2000,
• Studia [II]. Architektura średniowieczna i nowożytna, red. Z. Bania, E. Kubiak, Łódź 2002.

---

Oceń: Zbigniew Bania (historyk sztuki)

---