Eustachy Stanisław Sanguszko, noszący herb Pogoń Litewska, urodził się 18 lipca 1842 roku w Tarnowie lub być może 28 sierpnia 1842 roku w Gumniskach k. Tarnowa. Zmarł 2 kwietnia 1903 roku w Gries k. Bozen w Tyrolu.
Był nie tylko uznawanym Namiestnikiem Galicji, ale również pełnił funkcję marszałka Sejmu Krajowego, który miał siedzibę we Lwowie. Jako poseł do Rady Państwa, zdobył reputację wpływowego polityka oraz członka Izby Panów, przyczyniając się w ten sposób do kształtowania polityki regionu.
Życiorys
Eustachy Stanisław Sanguszko zdobył swoje wykształcenie w domu rodzinnym, następnie kontynuował naukę w Krakowie, a w latach 1859–1860 był studentem w Paryżu, gdzie obronił bakalaureat. Po tym okresie, jego dalsze kształcenie miało miejsce na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1862-1864. W trakcie powstania styczniowego uczestniczył w spotkaniu z Marianem Langiewiczem w Goszczy. W kwietniu 1863 roku brał na siebie odpowiedzialność za przewóz tajnej korespondencji powstańczej do Hotelu Lambert. Mieszkał w Paryżu aż do roku 1866. Po powrocie do Polski, w 1867 przejął od swojego ojca klucz Podhorce, a po śmierci brata Pawła Romana w 1876 roku również klucz tarnowski, w tym Gumniska.
Dzięki tym przejęciom, Sanguszko stał się jednym z największych posiadaczy ziemskich w Galicji, mając w swoim posiadaniu dobra takie jak Tarnów, Wałki, Jodłówka, Wola Komborska, Strzemeśna, Szynwald, Zalasowa, Zabłocie Górne i Dolne, Grabówka, Strusina, Terlikówka, Kantoria Tarnowska, Koszyczki Małe, Gorzyce, Adamierz, Dąbrówka, Pilcza, Gumniska, Osiek, Swierzków, Mytarz, Desznica, Jaworze oraz Karolówka, co łącznie daje 13 400 ha. Niestety, rząd rosyjski nie zezwolił mu na odziedziczenie części dóbr wołyńskich (klucz Wolica) po dziadku, generale Eustacym Sanguszce.
Sanguszko był pionierem wielu innowacji w swych majątkach. Przeprowadził szeroką meliorację terenów, co znacznie podniosło ich wartość użytkową. Jego starania przyczyniły się także do powstania dwóch dużych cegielni w Tarnowie i Rudach, a dodatkowo uruchomił kilka tartaków w swoich dobrach. W latach 1874-1903 był również właścicielem kopalni węgla brunatnego w Grudnej Dolnej. Przez całe życie angażował się w działalność społeczną; od 1875 roku był członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego, a w latach 1885–1890 pełnił funkcję jego prezesa.
W 1891 roku otrzymał tytuł członka honorowego TT. W czasie konfliktu z Węgrami o Morskie Oko, był dość aktywny, a w 1890 przejął przewodnictwo w Towarzystwie Rolniczym Krakowskim. Od 1884 roku pełnił obowiązki w zarządzie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. W latach 1887–1895 zasiadał w austriackiej Centralnej Komisji Badania i Ochrony Zabytków Sztuki i Zabytków. Ponadto, działał w Gronie Konserwatorów Galicji Zachodniej oraz był członkiem rady Banku Galicyjskiego dla Handlu i Przemysłu.
W latach 1895–1898 pełnił funkcję prezydenta c. k. krajowej dyrekcji skarbu i dyrekcji dóbr państwowych w Galicji. Sanguszko był przekonanym konserwatystą i od 1878 do 1902 roku zasiadał w Radzie Powiatu Tarnowskiego, pełniąc także funkcję marszałka (1878-90 i 1899-1902). W latach 1873-1895 był posłem na Sejm Krajowy, gdzie przez wiele lat działał w komisji gospodarczej oraz wypowiadał się o szkolnictwie rolniczym oraz potrzebie reformy sądownictwa. Zasłużył się również w rozwój transportu w Galicji.
Od 25 września 1895 roku do marca 1898 był Namiestnikiem Galicji, współpracując z Kazimierzem Badenim. Znany był z tego, że nigdy nie nauczył się niemieckiego – z cesarzem rozmawiał po francusku, co podkreślało jego przywiązanie do tradycji i kultury. Po ustąpieniu Badeniego, również zrezygnował z piastowanej funkcji. Był też posłem do Rady Państwa V kadencji (4 listopada 1873 – 22 maja 1879), gdzie działał w frakcji konserwatywnej Koła Polskiego.
Po śmierci brata Pawła Romana, Sanguszko zyskał członkostwo dziedziczne w Izbie Panów (24 września 1879 – 2 kwietnia 1903) i był aktywnym członkiem kierowniczego komitetu Gruppe der Rechten. Kazimierz Chłędowski w swoich ocenach opisywał go jako osobę cieszącą się powszechną sympatią. Sanguszko, mimo swoich słabości, miał przyjazne usposobienie, które pozostawało niezmienne. Wiele mówiło się o jego manierach, które były skromne, a jego przyjęcia dla posłów sięgały najniższych norm.
Pogrzeb i upamiętnienie
Zmarł w wyniku choroby płuc, przebywając na leczeniu w Tyrolu. Po jego odejściu ogłoszono żałobę – czarne flagi wywieszono na budynkach publicznych oraz prywatnych w Tarnowie. Na znak smutku, latarnie były osłonięte krepą, a sklepy pozamykano. Uroczystości pogrzebowe miały miejsce 25 kwietnia 1903 roku w tarnowskiej katedrze. Uczestniczyły w nim władze galicyjskie oraz przedstawiciele Wiednia, w tym gen. hr. Eduard Graf von Paar. Wygłoszona przez hr. Andrzeja Potockiego mowa pogrzebowa zawierała refleksje na temat życia Sanguszki oraz jego dążenia do szczęścia w obliczu smutku.
Ostateczny spoczynek znalazł na Starym Cmentarzu w Tarnowie, w kaplicy rodowej. Pomnik grobowy w tarnowskiej katedrze został zrealizowany na zlecenie Romana Sanguszki przez rzeźbiarza Antoniego Madejskiego w 1910 roku. Jego imię zostało uhonorowane nazwaną na jego cześć przełęczą Sanguszki, usytuowaną na Pogórzu Wielickim.
Odznaczenia i wyróżnienia
Eustachy Stanisław Sanguszko był osobą o bogatym dorobku odznaczeń i wyróżnień, które potwierdzają jego znaczenie w historii. Wśród jego osiągnięć można wyróżnić następujące:
- odznaczenie papieskim orderem Piusa IX, przyznane 30 grudnia 1894,
- uzyskanie wielkiego krzyża Orderu Leopolda, co miało miejsce 11 września 1894,
- przyznanie Orderu Złotego Runa, które nastąpiło 29 marca 1898,
- decyzja o nadaniu honorowego obywatelstwa w taki oto sposób: Tarnów – 5 kwietnia 1894, Trembowla – 29 października 1894, Zbaraż – 2 stycznia 1895, Przemyśl – 21 marca 1895, Drohobycz – 3 października 1897.
Rodzina
Urodził się w arystokratycznej rodzinie ziemiańskiej, co stanowiło istotny element jego tła społecznego. Był synem Władysława Hieronima oraz Izabeli Marii z Lubomirskich, a także bratem Jadwigi Klementyny (1830–1918), która była żoną księcia Adama Stanisława Sapiehy, a także Romana Damiana (1832–1917), Pawła Romana (1834–1876) oraz Heleny (1836–1891).
Jego małżeństwo z Konstancją Anną Marią hr. Zamoyską (1864–1946) miało miejsce w 1895 roku. Para doczekała się także potomka – syna Romana Władysława (1901–1984).
Przodkowie
Rodzina Sanguszków posiada bogatą historię, a ich przodkowie odgrywają znaczącą rolę w strukturze arystokratycznej Polski. Z tego powodu, warto zwrócić się ku źródłom, które przedstawiają ich drzewo genealogiczne.
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| _ | 16. Paweł Karol Sanguszko (1680-1750) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 8. Hieronim Janusz Sanguszko (1743-1812) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | 17. Barbara Urszula Dunin (1718-1791) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 4. Eustachy Erazm Sanguszko (1768-1844) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||
| _ | 18. Eustachy Potocki (1720-1768) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 9. Cecylia Urszula Potocka (1743–1772) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | 19. Marianna Kącka (1710-1768) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 2. Władysław Hieronim Sanguszko (1803-1870) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||
| _ | 20. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 10. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | 21. Anna Józefa Rybińska (?-1778) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 5. Klementyna Czartoryska (1780-1852) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||
| _ | 22. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 11. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | 23. Anna Sanguszko (1739-1765) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | Eustachy Stanisław Sanguszko | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ |
| _ | 24. Stanisław Lubomirski (1704-1793) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 12. Józef Aleksander Lubomirski (1751-1817) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | 25. Ludwika Honorata Pociej (1726-1786) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 6. Henryk Ludwik Lubomirski (1777-1850) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||
| _ | 26. Józef Sylwester Sosnowski (1729-1783) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 13. Ludwika Sosnowska (1751-1836) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | 27. Tekla Despot-Zenowicz (1731-?) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 3. Izabela Maria z Lubomirskich (1808-1890). | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||
| _ | 28. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 14. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | 29. Anna Józefa Rybińska (?-1778) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 7. Teresa Czartoryska (1785-1868) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||
| _ | 30. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
| _ | 15. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844) | _ | ||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||
| _ | 31. Anna Sanguszko (1739-1765) | |||||||||||||||
| _ | ||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||
Wszystkie informacje dotyczące pochodzenia rodziny można znaleźć w pracach takich jak:
- Adam A. Boniecki, Herbarz polski, t. XV (s. 56), t. III (s. 319),
- Jerzy Sewer Dunin-Borkowski, Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich, Warszawa-Lwów 1908, s. 57–58, 123-124,
- Z. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 66, 152, 153, 370–373.
Wszystkie te źródła są nieocenione w badaniach nad genealogiami polskiej arystokracji.
Literatura
Literatura dotycząca Eustachego Stanisława Sanguszko jest szczególnie bogata i zawiera szereg istotnych opracowań oraz biografii. Wśród nich warto wymienić:
- Stefan Kieniewicz: „Sanguszko Eustachy Stanisław (1842–1903)”, w Polskim Słowniku Biograficznym, tom 34, strony 478-480.
- Wiesław Bieńkowski: „Sanguszko, Eustachy Stanisław Fürst (1842-1903)”, w Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, tom 9 (Lfg. 45, 1988), strona 414f.
Oprócz wymienionych autorów, istnieje również dokumentacja dotycząca namiestników Królestwa Galicji i Lodomerii.
|
Dalszym interesującym elementem literatury są marszałkowie Sejmu Krajowego, co wskazuje na polityczną rolę Sanguszko w ówczesnym społeczeństwie.
|
Warto także zwrócić uwagę na gubernatorów i namiestników Galicji, którzy przebiegli przez historię tego obszaru, w tym również okres, w którym działał Eustachy Stanisław Sanguszko.
| Gubernatorzy |
|
|---|---|
| Gubernatorzy wojskowi |
|
| Generał-gubernatorzy |
|
| Namiestnicy |
|
| Generał-gubernatorzy |
|
Przypisy
- Parlament Österreich Republik, Franz Adlgasser, Kurzbiografie Sanguszko, Eustachy Stanisław Prinz, Fürst (1870) – Parlamentarier 1848-1918 online [dostęp 23.05.2021 r.]
- Waldemar Łazuga, Kalkulować... Polacy na szczytach c.k. monarchii, Poznań 2013 r., ISBN 978-83-7785-088-6, s. 107–109, 142, 231-232
- Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004 r. ISBN 83-7104-009-1.
- Stefan Kieniewicz: Sanguszko Eustachy Stanisław (1842–1903), Polski Słownik Biograficzny, t. 34, s. 478-480.
- Obecnie część Tarnowa.
- Kazimierz Chłędowski, Pamiętniki, t. 2, Kraków 1957 r., s. 198-199.
- Grudna Dolna: Gdzie węgiel niedawno kopano.
- Jego wystąpienia i mowy sejmowe zostały opublikowane w zbiorze Eustachy Sanguszko, Kraków 1907 r.
- Artykuł: Śp. Eustachy ks. Sanguszko, „Tygodnik Ilustrowany Nr 15”, 1903 r.
- Sprowadzenie zwłok ś. p. ks. Eustachego Sanguszki Czas 1903 nr 81 z 9 kwietnia s. 1
- Pogrzeb ks. Sanguszki Kurier Lwowsk.i 1903 nr 115 z 26 kwietnia s. 3
- Listy z kraju. Tarnów Kurier Lwowski 1910 nr 603 z 29 grudnia s. 4
- Pomnik Eustachego Sanguszki Czas 1911 nr 12 z 9 stycznia s. 2
- Chevaliers de la Toison d'Or. [dostęp 2012-01-19 r.] (fr.).
- Alfons Jan Lippoman, Pamiętnik Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego za czas od r. 1845 do r. 1895, Kraków 1898 r., s. 108-116
- Wiesław Bieńkowski, Sanguszko, Eustachy Stanisław Fürst (1842-1903), Politiker, Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, Bd. 9 (Lfg. 45, 1988), S. 414f.
- Stanisław Grodziski: Sejm Krajowy Galicyjski 1861–1914. Warszawa 1993 r.
- Kronika. „Nowa Reforma”, s. 2, Nr 252 z 5 listopada 1897 r.
Pozostali ludzie w kategorii "Polityka i administracja":
Tadeusz Rutowski | Maksymilian Biennenstock | Gwidon Wójcik | Józef Cyrankiewicz | Bronisław Kuśnierz | Agnieszka Kłopotek | Janusz Różycki (wojewoda) | Tadeusz Malawski | Grzegorz Kozioł | Jakub Prawin | Andrzej Benesz | Ignacy Schiper | Oswald Bartmański | Roman Ciepiela | Mariusz Wesołowski | Arnold Rappaport | Janusz Choiński | Jakub Kwaśny | Dorota Kłuszyńska | Zofia VetulaniOceń: Eustachy Stanisław Sanguszko