Jacek Dukaj

---

Życiorys

Jacek Dukaj, znany polski pisarz, swoją edukację rozpoczął w III Liceum Ogólnokształcącym w Tarnowie, następnie kontynuował studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Już w młodym wieku, mając 15 lat, zadebiutował literacko opowiadaniem zatytułowanym Złota Galera, które ukazało się w lutym 1990 roku w miesięczniku „Fantastyka”. W późniejszych latach jego twórczość była regularnie publikowana w czasopismach takich jak „Fenix” oraz „Nowa Fantastyka”.

W 1997 roku zadebiutował książkowo powieścią Xavras Wyżryn. Następne lata przyniosły mu wiele uznania i nagród za kolejne dzieła, w tym powieści Aguerre w świcie (2001), Czarne oceany (2001), Extensa (2002), Perfekcyjna niedoskonałość (2004), Inne pieśni (2004), a także zbiory opowiadań, takie jak W kraju niewiernych (2000) oraz Xavras Wyżryn i inne fikcje narodowe (2004).

W 2004 roku, Dukaj był pomysłodawcą i redaktorem antologii PL +50. Historie przyszłości, w której współczesne polskie talenty literackie oraz kilku naukowców i felietonistów przedstawili swoje wizje przyszłości Polski w 2054 roku.

Na 6 grudnia 2007 roku zaplanowano premierę jego kolejnej powieści, Lód. Dzieło to zdobyło tytuł Książki Roku 2007 w plebiscycie Wirtualnej Polski oraz Książki Jesieni 2007 w PPNW, a także zostało nominowane do prestiżowych nagród, takich jak „Angelus”, Nagroda im. Józefa Mackiewicza oraz Nagroda Literacka Nike 2008.

W marcu 2008 roku, Wydawnictwo Literackie wznowiło jego zbiór opowiadań W kraju niewiernych, a także w maju i październiku wydano Inne pieśni oraz Czarne oceany. W listopadzie 2009 roku światło dzienne ujrzała powieść Wroniec, która osadzona była w realiach stanu wojennego z 1981 roku. Z kolei zbiór opowiadań Król Bólu zadebiutował 25 listopada 2010 roku. W planach autora znajduje się także nowela w międzynarodowej serii „Mity” oraz trzy nowe powieści: Fabla, Rekursja i Stroiciel luster.

Oprócz literatury pięknej, Dukaj publikował swoje teksty publicystyczne oraz recenzje w wielu magazynach, takich jak „Nowa Fantastyka”, „SFinks”, „Miesięcznik”, „Framzecie”, „Fantom” oraz „Czas Fantastyki”.

Film animowany Tomasza Bagińskiego pt. Katedra, oparty na jednym z opowiadań Dukaja, zdobył nagrodę Oscara w 2003 roku. Podczas gdy Bagiński planował również adaptację opowiadania Ruch generała, projekt ten nie został zrealizowany. Co ciekawe, okładki wszystkich dzieł Dukaja, z wyjątkiem Imperium chmur i pierwszego wydania Xavrasa Wyżryna, są autorstwa Bagińskiego.

Utwory Jacka Dukaja zostały przetłumaczone na wiele języków, w tym angielski, niemiecki, włoski, rosyjski, czeski, słowacki, macedoński, węgierski oraz bośniacki. Na przykład, Złota Galera znalazła się w anglojęzycznej antologii The Dedalus Book of Polish Fantasy, przetłumaczona przez Wieśka Powagę. Ruch generała oraz fragmenty Katedry zostały przetłumaczone na angielski przez Michaela Kandela, jednak do tej pory nie ukazały się w pełnej wersji, dostępne są jedynie fragmenty w Internecie.

W 2022 roku Jacek Dukaj założył spółkę technologiczną Nolensum, która zajmuje się tworzeniem gier komputerowych, w tym Hardware Dreams, inspirowanej jego powieścią Starości aksolotla. Obecnie mieszka w Krakowie.

Nagrody i wyróżnienia

W 1999 roku Jacek Dukaj został uhonorowany Srebrnym Globem za swoje znakomite opowiadanie „Serce Mroku”. Jest ośmiokrotnym laureatem nagrody Sfinks, w której to zdobył wyróżnienia zarówno w kategorii Polskie opowiadanie roku za wspomniane już „Serce Mroku” (1999), jak i czterokrotnie w kategorii Polska powieść roku za takie dzieła jak „Czarne oceany” (2002), „Inne pieśni” (2004), „Lód” (2008) oraz „Król Bólu” (2011). Dodatkowo trzykrotnie otrzymał nagrody w kategorii Książka roku za swoje prace „W kraju niewiernych” (2001), „Czarne oceany” (2002) i „Król Bólu” (2011).

Jacek Dukaj sześciokrotnie był nagradzany Nagrodą im. Janusza A. Zajdla, w tym raz za opowiadanie „Katedra” (2000) oraz pięciokrotnie za powieści, w tym: „Czarne oceany” (2001), „Inne pieśni” (2003), „Perfekcyjna niedoskonałość” (2004), „Lód” (2007) i „Król Bólu z pasikonikiem” (2010). Jego niezwykła twórczość przyniosła mu także aż czternaście nominacji do tej nagrody, w tym siedmiokrotnie za opowiadania oraz ponownie siedmiokrotnie w kategorii powieści, z wyróżnieniem takich tytułów jak „Wielkie podzielenie” (1996), „Serce Mroku” (1998), „Ruch generała” (2000) czy „Starość aksolotla” (2015).

W dziedzinie literackiej Jacek Dukaj czterokrotnie uzyskał nominacje do Paszportu Polityki w kategorii Literatura. W 2002 roku był rekomendowany przez Dariusza Nowackiego oraz Tadeusza Nyczka za „Czarne oceany” i „Extensę”, podczas gdy w 2004 roku nominację uzyskał od Pawła Dunina-Wąsowicza, Dariusza Nowackiego i Przemysława Czaplińskiego za „Inne pieśni” i „Perfekcyjną niedoskonałość”. W 2008 roku z kolei wskazywany był przez Pawła Dunina-Wąsowicza oraz Przemysława Czaplińskiego za „Lód”, a rok później zgłoszony przez Grzegorza Jankowicza oraz Dariusza Nowackiego za „Wrońca”.

Trzykrotny laureat nagrody „Śląkfy” jako Twórca Roku (2000, 2007 i 2009 – wspólnie z Jakubem Jabłońskim) oraz trzykrotnie wyróżniony przez Poznański Przegląd Nowości Wydawniczych za „Inne pieśni” (Książka Jesieni 2003 – wyróżnienie), „Lód” (Książka Jesieni 2007) oraz „Wrońca” (Książka Jesieni 2009). Dodatkowo, Dukaj był trzykrotnie nominowany do Nagrody Nautilus za powieści „Inne pieśni” (2003), „Perfekcyjna niedoskonałość” (2004) oraz „Lód” (2007).

Dalsze sukcesy przyniosły mu trzykrotne zdobycie Nagrody Głównej w Nagrodzie Literackiej im. Jerzego Żuławskiego za powieści: „Lód” (2008), „Science fiction” (2012) oraz „Imperium chmur” (2019). Oprócz tego, otrzymał Złote Wyróżnienie za „Linię oporu” (2011) oraz Nagrodę Specjalną za „Wrońca” (2010). Dwa razy nominowany był do Nagrody Literackiej im. J. Mackiewicza za „Lód” (2008) oraz „Wrońca” (2010), przy czym w drugim przypadku zdobył wyróżnienie.

Powieść „Lód” została uznana Książką Roku 2007 w plebiscycie Wirtualnej Polski, a autor wskazany został jako kandydat do Literackiej Nagrody Europy Środkowej „Angelus”, Nagrody im. Józefa Mackiewicza, Nagrody Mediów Publicznych „Cogito” oraz Nagrody Literackiej „Nike” w 2007 roku. Ponadto, 27 września 2008 roku jury Fundacji im. Kościelskich ogłosiło, że Jacek Dukaj został odznaczony za „Lód” Nagrodą Kościelskich, doceniając uniwersalne wartości jego twórczości, sprawność językową i narracyjną oraz rozmach powieści.

W 2009 roku Jacek Dukaj zdobył tytuł polskiego laureata Europejskiej Nagrody Literackiej, również przyznany za powieść „Lód”. W lutym 2011 roku zbiór jego opowiadań „Król Bólu” został wybrany Krakowską Książką Miesiąca.

18 października 2012 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski postanowił uhonorować Jacka Dukaja Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, a specjalna ceremonia wręczenia odznaczeń miała miejsce 11 grudnia tego samego roku w siedzibie resortu.

W 2023 roku Dukaj został laureatem nagrody przyznawanej przez Europejskie Stowarzyszenie Science-Fiction – European Science-Fiction Society (ESFS) w kategorii „Best author”.

Twórczość literacka

Powieści

W twórczości Jacka Dukaja można wyróżnić szereg powieści, które kształtują jego literacki wizerunek. Autor w swojej twórczości wykazuje ogromną różnorodność tematyczną i stylistyczną. Oto lista niektórych najważniejszych tytułów:

Tytuł	Wydawnictwo	Rok publikacji	Uwagi
Zanim noc	SuperNOWA	1997	mikropowieść zebrana w zbiorze Xavras Wyżryn
Xavras Wyżryn	SuperNOWA	1997	mikropowieść zebrana w zbiorze Xavras Wyżryn
	Wydawnictwo Literackie	2004, 2009	włączone do zbioru Xavras Wyżryn oraz inne fikcje narodowe
Aguerre w świcie	Solaris	2001	mikropowieść z antologii Wizje alternatywne 3
	Wydawnictwo Literackie	2010	włączone do zbioru opowiadań Król Bólu
Czarne oceany	SuperNOWA	2001	–
	Wydawnictwo Literackie	2008	–
Córka łupieżcy	Solaris	2002	mikropowieść z antologii Wizje alternatywne 4
	Wydawnictwo Literackie	2009	pierwsze samodzielne wydanie
Extensa	Wydawnictwo Literackie	2002, 2010	–
Inne pieśni	Wydawnictwo Literackie	2003, 2010	–
Perfekcyjna niedoskonałość	Wydawnictwo Literackie	2004, 2008	pierwsza część planowanej trylogii Progresu
Lód	Wydawnictwo Literackie	2007	–
Wroniec	Wydawnictwo Literackie	2009	–
Science fiction	Powergraph	2011	mikropowieść z antologii Science fiction
	BookRage	2013	osobne wydanie w formacie ebooka
Starość aksolotla	Grupa Allegro	2015	wydanie w formie ebooka
	Wydawnictwo Literackie	2019	pierwsze wydanie papierowe
Imperium chmur	Wydawnictwo SQN	2018	mikropowieść z antologii Inne światy
	Wydawnictwo Literackie	2020	pierwsze samodzielne wydanie
Linia oporu	Wydawnictwo Literackie	2010	mikropowieść z antologii Król bólu
		2024	pierwsze samodzielne wydanie

Zbiory opowiadań

Dukaj jest także autorem licznych zbiorów opowiadań, które skupiają w sobie unikalne pomysły i intrygujące narracje. Poniżej przedstawiamy wybrane tytuły:

Tytuł	Wydawnictwo	Rok publikacji	Zawartość
Xavras Wyżryn	SuperNOWA	1997	Zanim noc Xavras Wyżryn
W kraju niewiernych	SuperNOWA	2000	Ruch generała IACTE Irrehaare Muchobójca Ziemia Chrystusa Katedra Medjugorje In partibus infidelium
	Wydawnictwo Literackie	2008
Xavras Wyżryn i inne fikcje narodowe	Wydawnictwo Literackie	2004, 2009	Xavras Wyżryn Sprawa Rudryka Z. Przyjaciel prawdy. Dialog idei Gotyk
Król Bólu	Wydawnictwo Literackie	2010	Linia oporu Oko potwora Szkoła Król Bólu i pasikonik Crux Serce Mroku Aquerre w świcie Piołunnik

Opowiadania

Oprócz zbiorów, Dukaj opublikował wiele pojedynczych opowiadań, które zdobyły uznanie wśród czytelników. Ich różnorodność tematyczna jest imponująca:

Tytuł	Miejsce publikacji	Rok pierwszej publikacji
Złota Galera	Fantastyka 2/1990	1990
	antologia Jawnogrzesznica, Przedświt 1991
	antologia Miłosne dotknięcie nowego wieku, Prószyński i S-ka 1998
Śmierć matadora	Nowa Fantastyka 1/1991	1991
	antologia Co większe muchy, Reporter 1992
Opętani	Fenix 1/1991	1991
Książę mroku musi umrzeć	Nowa Fantastyka 12/1991	1991
Korporacja Mesjasz	antologia Czarna Msza, Rebis 1992	1992
Panie, pobłogosław morderców	Fenix 2/1993	1993
Wszystkie nasze ciemne sprawy	Voyager #6	1993
Irrehaare	Nowa Fantastyka 6-7/1995	1995
	zbiór opowiadań W kraju niewiernych
Wielkie podzielenie	Nowa Fantastyka 3/1996	1996
	antologia Miłosne dotknięcie nowego wieku, Prószyński i S-ka 1998
Szkoła	Nowa Fantastyka 11/1996	1996
	zbiór opowiadań Król Bólu
Ziemia Chrystusa	antologia Wizje alternatywne 2, Zysk i S-ka 1997	1997
	zbiór opowiadań W kraju niewiernych
IACTE	antologia Wizje alternatywne 2, Zysk i S-ka 1997	1997
	zbiór opowiadań W kraju niewiernych
Ponieważ kot	antologia Trzynaście kotów, SuperNOWA 1997	1997
Serce Mroku	Nowa Fantastyka 11/1998	1998
	zbiór opowiadań Król Bólu
Ruch generała	zbiór opowiadań W kraju niewiernych	2000
Muchobójca	zbiór opowiadań W kraju niewiernych	2000
Katedra	zbiór opowiadań W kraju niewiernych, 2000	2000
	pierwsze samodzielne wydanie, Wydawnictwo Literackie, 2003
	drugie wydanie, z filmem Tomasza Baginskiego na DVD, Wydawnictwo Literackie, 2008
	trzecie wydanie, kieszonkowe, Wydawnictwo Literackie, 2016
	czwarte wydanie, graficzne, Wydawnictwo Literackie, 2024
Medjugorje	zbiór opowiadań W kraju niewiernych	2000
In partibus infidelium	zbiór opowiadań W kraju niewiernych	2000
W bibliotece	magazyn sieciowy Srebrny Glob 08/08/2000	2000
Sierpniowa noc	Esensja 10/2001	2001
Gotyk	antologia Strefa Mroku: Jedenastu Apostołów Grozy, Wydawnictwo Bauer 2002	2002
	zbiór opowiadań Xavras Wyżryn i inne fikcje narodowe	2004
Sprawa Rudryka Z.	zbiór opowiadań Xavras Wyżryn i inne fikcje narodowe	2004
Przyjaciel prawdy. Dialog idei	zbiór opowiadań Xavras Wyżryn i inne fikcje narodowe	2004
Crux	antologia PL +50. Historie przyszłości, Wydawnictwo Literackie 2004	2004
	zbiór opowiadań Król Bólu
Diabeł w strukturze	Science Fiction #17	2002
	antologia Trupy polskie, Wydawnictwo EMG 2005	2005
Kto napisał Stanisława Lema?	dołączone do książki Doskonała próżnia Stanisława Lema, Agora 2008	2008
Król Bólu i pasikonik	zbiór opowiadań Król Bólu	2010
Oko potwora	zbiór opowiadań Król Bólu	2010
Piołunnik	zbiór opowiadań Król Bólu	2010
Linia oporu	zbiór opowiadań Król Bólu	2010
	kwartalnik Horyzonty 1/2011	2011
	pierwsze samodzielne wydanie, Wydawnictwo Literackie, 2024	2010
Portret nietoty	zbiór opowiadań Zachcianki, Świat Książki 2012	2012
Pierwocina	Nowa Fantastyka 1/2016	2016
	antologia Utopay. Przyszłość wystawia rachunek, Harde Wydawnictwo 2023	2023
Vtrko	antologia Ojciec. Opowiadania, Ringier Axel Springer Polska 2017	2017

Inne prace

Jacek Dukaj pisze nie tylko powieści i opowiadania, ale także zajmuje się innymi formami literackimi. Oto niektóre z jego prac:

Tytuł	Wydawnictwo/Miejsce wydania	Rok publikacji	Uwagi
Baśń	Fahrenheit Nr 2/październik-listopad 1997	1997	fragment powieści
Przybliżenie	Fahrenheit Nr 3/grudzień 1997-styczeń 1998	1997	fragment powieści
Interversum	Lampa 1/2004	2004	fragment powieści
	Esensja 8/2004
Afryka	oficjalna strona autora Stronice Dukaja	2010	fragment opowiadania do zbioru Król Bólu
Rewolucja.EXE	Audioteka	2014	brak
Serce ciemności	Wydawnictwo Literackie	2017	tłumaczenie Jądra Ciemności Josepha Conrada
Po piśmie	Wydawnictwo Literackie	2019	zbiór esejów
Tak wymienia się rdzeń duszy	zbiór esejów Jutro jest teraz, Agora 2020	2020	esej

Przekłady na języki obce

Nie można pominąć również faktu, że twórczość Dukaja zdobyła międzynarodowe uznanie, co potwierdzają liczne przekłady jego dzieł na inne języki:

Utwór	Język przekładu	Tłumacz	Tytuł przekładu	Wydawca	Rok publikacji
Xavras Wyżryn	włoski	Francesco Annicchiarico	Gli imperi tremano	Transeuropa Edizioni	2012
Córka łupieżcy	węgierski	Zsuzsa Mihályi	Zuzanna és a világmindenség	Typotex	2012
Extensa	węgierski	Zsuzsa Mihályi	Extensa	Typotex	2012
Inne pieśni	rosyjski	Siergiej Legieza	Иные песни	AST	2014
	węgierski	Zsuzsa Mihályi	Dalok odaátról	Typotex	2015
	bułgarski	Silwija Borisowa	Други песни	Colibri	2015
Lód	macedoński	Filip Dimiewski	Мраз	Begemot	2013
	bułgarski	Wera Dejanowa	Лед	Ерго	2017
	ukraiński	Andrij Pawłyszyn	Крига	Астролябія	2018 (2 t.)
	bośniacki	Zorana Perić	Led	Agarthi Comics	2021
	czeski	Michaela Benešová	Led	Host	2021
Starość aksolotla	angielski	Stanley Bill	The Old Axolotl	Grupa Allegro	2015
	francuski	Caroline Raszka-Dewez	La vieillesse de l’axolotl	Rivages	2024
Złota Galera	rosyjski	Vladimir Anikeyev	Золотая галера	Фантакрим MEGA 1993’4	1993
	węgierski	László Ábrán	Az aranygálya	Galaktika 3/95	1995
	angielski	Wiesiek Powaga	The Golden Galley w: The Dedalus Book of Polish Fantasy	Dedalus	1996
	niemiecki	Jacek Rzeszotnik	Die Goldene Galeere w: Auf der Strasse nach Oodnadatta	Wilhelm Heyne Verlag	2001
Książę mroku musi umrzeć	węgierski	László Ábrán	A sötétség fejedelmének meg kell halnia	Galaktika 7/1992	1992
Szkoła	włoski	Marco Valenti Justyna Kulik	La Scuola w: La Cattedrale	Voland	2013
Serce Mroku	czeski	Pavel Weigel	Srdce Temna w: Polská ruleta 2: Sfinx	Laser Books	2005
	rosyjski	Siergiej Legieza	Сердце Мрака w: Формула крови	Media Maksimum	2011
Ruch generała	słowacki	Martin Kralik	Železný generál	Vydavatel’stvo Spolku Slovenskych Spisovatel’ov	2006
	angielski	Michael Kandel	The Iron General w: A Polish Book of Monsters	PIASA Books	2010
	rosyjski	Siergiej Legieza	Ход генерала w: Девятнадцать стражей. На грани миров	Книжный клуб „Клуб семейного досуга”	2017
Muchobójca	rosyjski	E. Wajsbrot	Мухобой	AST	2002
Katedra	czeski	Pavel Weigel	Katedrála	Ikarie 11/2002	2002
			Katedrála w: Polská ruleta	Laser Books	2003
	włoski	Marco Valenti Justyna Kulik	La Cattedrale w: La Cattedrale	Voland	2013
In partibus infidelium	włoski	Marco Valenti Justyna Kulik	In partibus infidelium w: La Cattedrale	Voland	2013
Diabeł w strukturze	rosyjski	E. Wiernikowskaja	Дьявол в структуре w: Польские трупы	Fluid	2008
Kto napisał Stanisława Lema?	angielski	Danusia Stok	The Apocrypha of Lem w: Lemistry	Comma Press	2011
	ukraiński	Siergiej Legieza	Хто написав Станіслава Лема? w: Казки роботів. Кіберіада. Маска	Навчальна книга – Богдан	2016

Adaptacje

Opowiadanie Katedra zainspirowało Tomasza Bagińskiego do stworzenia krótkometrażowego filmu animowanego, który również nosił tę samą nazwę. Animacja ta miała swoją premierę w 2002 roku, a jej niezwykła jakość zaowocowała zdobyciem nagrody SIGGRAPH, jak również nominacją do Oscara. W roku po tym sukcesie, Bagiński zadeklarował chęć adaptacji innej pracy Dukaja, Ruchu generała, jednak ten projekt nie został zrealizowany.

Kolejnym przykładem jest powieść Czarne oceany, która stanowiła inspirację dla filmu All Secrets, wyreżyserowanego przez Tomasza Suskiego w 2008 roku. Ta produkcja zdobyła Złotą KANewkę – nagrodę główną Festiwalu Kina Amatorskiego i Niezależnego KAN, a także Nagrodę Polskiego Kina Niezależnego im. Jana Machulskiego (OFFskar) za najlepszy scenariusz.

Dwa razy została zaadaptowana powieść Wroniec na potrzeby teatru. Po raz pierwszy sztuka powstała pod kierunkiem Jerzego Bielunasa w 2010 roku w Teatrze Kamienica. Z kolei w 2011 roku, Jan Peszek zaprezentował tę adaptację we Wrocławskim Teatrze Lalek.

Powieść Lód została przeniesiona na scenę przez Janusza Opryńskiego w 2013 roku, co również uświetniło dorobek teatralny związany z twórczością Dukaja.

Na zakończenie, powieść Starość aksolotla była fundamentem dla powstania polsko-belgijskiego serialu Kierunek: Noc (ang. Into the Night), który zadebiutował na platformie Netflix 1 maja 2020 roku. Twórcą produkcji jest Jason George, a za reżyserię wszystkich odcinków odpowiedzialni byli Inti Calfat oraz Dirk Verheye. Co więcej, Jacek Dukaj oraz Tomasz Bagiński pełnili funkcje producentów wykonawczych, co podkreśla ich zaangażowanie w rozwój tej adaptacji.

---

Oceń: Jacek Dukaj

---