Roman Brandstaetter

---

Życiorys

Dzieciństwo i edukacja

Roman Brandstaetter przyszedł na świat w żydowskiej rodzinie inteligenckiej, będąc synem Ludwika oraz Marii z domu Brandstaetter. Jego dziadek, Mordechaj Dawid Brandstaetter (1844–1928), był znaczącą postacią jako właściciel tłoczni oleju lnianego w Tarnowie oraz prominentnym autorem literatury hebrajskojęzycznej, który stworzył wiele opowiadań i nowel.

W edukacyjnej drodze Roman ukończył szkołę powszechną oraz Gimnazjum Męskie w Tarnowie, zdając egzamin dojrzałości w 1924 roku w Krakowie. Jego studia na Uniwersytecie Jagiellońskim obejmowały filozofię i filologię polską. Już w czasach studenckich zadebiutował jako poeta ze swoim wierszem „Elegia o śmierci Sergiusza Jesienina”, który został opublikowany w 1926 roku na łamach Kuriera Literacko-Naukowego. Wkrótce potem w Nowej Reformie ukazał się jego wiersz „Piłsudski”. Regularnie publikował swoje teksty w czasopismach takich jak Głos Prawdy oraz Gazeta Polska, a jego pierwsza książka, tom poezji „Jarzma”, wydana została w 1928 roku.

Po zakończeniu studiów Roman korzystał z rządowego stypendium w Paryżu między 1929 a 1931 rokiem, gdzie prowadził badania poświęcone działalności polityczno-społecznej Adama Mickiewicza. Efektem tych prac był doktorat obroniony w 1932 roku.

Praca w okresie międzywojennym

Po powrocie do Polski, Brandstaetter osiedlił się w Warszawie, gdzie przez rok uczył języka polskiego i jednocześnie rozwijał swoją karierę literacką i publicystyczną. Publikacje ukazywały się w Kurierze Literacko-Naukowym oraz Miesięczniku Żydowskim. Odniósł również sukcesy literackie, publikując szkice historyczno-literackie, takie jak „Legion żydowski Adama Mickiewicza” (1932), „Moszkopolis” (1932), „Wybryki antyżydowskie studentów Uniwersytetu Wileńskiego w r. 1815” (1932), „Tragedie Juliana Klaczki” (1933), zbiór poezji „Węzły i miecze” (1933) oraz „Zmowa eunuchów” (1936).

W 1935 roku Brandstaetter odbył podróż do Turcji, Grecji oraz Palestyny, co inicjowało nowy rozdział jego życia i twórczości.

Pierwsze małżeństwo

Krótko po rozpoczęciu II wojny światowej, Roman Brandstaetter przeniósł się do Wilna, gdzie w 1940 roku ożenił się z Tamarą Karren, Żydówką poznaną wcześniej w Warszawie. Po pewnym czasie, podczas którego był inwigilowany przez NKWD, dzięki interwencji rodziny żony, nadali bieg swojemu życiu i uciekli do Jerozolimy przez Moskwę, Baku, Iran i Irak. Tam stworzył swój pierwszy dramat „Kupiec warszawski” (1940/1941) oraz rozpoczął współpracę z hebrajskimi wydawnictwami, prasą i teatrem. Dzięki profesorowi Stanisławowi Kotu, który był jego wykładowcą na Uniwersytecie Jagiellońskim, Roman mógł zająć stanowisko w Polskiej Agencji Telegraficznej, gdzie pracował przez kilka lat.

W latach 1941–1946 stworzył pięć dramatów, jednak nigdy nie miały one okazji być wystawione na scenie. W tym okresie powstał także „Powrót syna marnotrawnego”. Ważnym momentem w jego życiu było przyjęcie katolicyzmu, co opisał później w opowiadaniu „Noc biblijna”, zamieszczonym w zbiorze „Krąg biblijny”. W 1945 roku rozstał się z Tamarą opierając się na tzw. przywileju św. Pawła, co umożliwiło im rozwód po przyjęciu chrztu przez jednego z małżonków.

Wyjazd do Włoch

W 1946 roku Brandstaetter udał się do Egiptu, a następnie przeniósł się do Rzymu, gdzie 15 grudnia 1946 przyjął chrzest, a 21 grudnia tego samego roku poślubił Reginę (Irenę) Wiktor herbu Brochwicz z Woli Sękowej, będącą sekretarką polskiego ambasadora w Rzymie. W latach 1947–1948 pełnił funkcję attaché kulturalnego w ambasadzie RP w Rzymie. Tam zorganizował obchody setnej rocznicy Legionu Mickiewicza, co dodatkowo wpisało go w polski kontekst kulturalny tego regionu.

W Rzymie, zafascynowany osobą św. Franciszka oraz pięknem Asyżu, Brandstaetter stworzył „Kroniki Assyżu” (1947) i misterium „Teatr Świętego Franciszka” (1947). Powstały także jego dramty: „Oedipus” (1946), „Noce narodowe” (1946/1947) i „Przemysław II” (1948).

Praca w powojennej Polsce

Po powrocie do Polski w 1948 roku, Roman zasiedlił w Poznaniu, gdzie objął stanowisko kierownika literackiego Teatru Polskiego, a później Teatru Wielkiego. Angażował się również w działalność Związku Zawodowego Literatów Polskich, pełniąc funkcję wiceprezesa jego poznańskiego oddziału. W 1950 roku osiedlił się w Zakopanem, gdzie przez dekadę przewodniczył Radzie Kultury przy Miejskiej Radzie Narodowej, korzystając z gościnności Janusza Meissnera, właściciela willi „Texas”. W 1951 roku napisał libretto do opery „Bunt żaków” Tadeusza Szeligowskiego.

Do jego osiągnięć należy także przetłumaczenie pięciu dramatów Williama Shakespeare’a, w tym „Hamleta” (1952) i „Króla Ryszarda III” (1953), których pierwsza inscenizacja miała miejsce w Teatrze Starym w Krakowie w 1956 roku, z reżyserią Romana Zawistowskiego. W 1956 roku został członkiem korespondentem francuskiej Academie Rhodanienne des Lettres.

W 1960 roku Brandstaetter wrócił do Poznania i skoncentrował swoje działania na pracy literackiej, pisząc kolejne dramaty i wypuszczając nowe tomy poezji. Rozpoczął również prace nad przekładami tekstów biblijnych z hebrajskiego, w tym czterema Ewangeliami oraz Dziejami Apostolskimi i Listami św. Jana, które zdążył ukończyć przed swoją śmiercią. Jego najważniejszym dziełem prozatorskim z tego okresu była czterotomowa powieść historyczna „Jezus z Nazarethu” (1967–1973). W 1972 roku opublikował opowiadanie „Ja jestem Żyd z Wesela”, a następnie trzy zbiory miniatur literackich: „Krąg biblijny” (1975), „Inne kwiatki św. Franciszka z Asyżu” (1976), „Bardzo krótkie opowieści” (1978) oraz „Bardzo krótkie i nieco dłuższe opowieści” (1984). Liczne jego utwory znalazły swoje miejsca w pismach katolickich, takich jak „Przewodnik Katolicki”, „W drodze” oraz „Tygodnik Powszechny”. W dniu 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów, którzy apelowali do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami.

Śmierć

Roman Brandstaetter zmarł na zawał serca 28 września 1987 roku. Jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu komunalnym na Miłostowie w Poznaniu, obok zmarłej w 1986 roku żony Reginy (z d. Brochwicz-Wiktor). Uroczystości pogrzebowe miały miejsce w kościele dominikanów i były celebrowane przez arcybiskupa Jerzego Strobę. Papież Jan Paweł II wysłał telegram kondolencyjny po jego śmierci.

Po jego odejściu na światło dzienne wyszły niepublikowane dzieła, w tym wiersze „Hamlet i łabędź” (1988), opowiadania „Przypadki mojego życia” (1988) oraz proza „Moja podróż sentymentalna i inne opowiadania” (1994). Jego imię noszą ulice w Poznaniu i Tarnowie, jak również jedyne w Polsce Gimnazjum nr 11 w Tarnowie, które było inicjatorem powstania jego pomnika w Tarnowie przy ul. Wałowej.

Nagrody

Roman Brandstaetter, znany pisarz i tłumacz, był laureatem wielu prestiżowych nagród literackich, co podkreśla jego znaczenie w polskiej kulturze. Wśród wyróżnień, które uzyskał, warto wymienić:

• Nagrodę Polskiego PEN Clubu za przekłady hebrajskie w 1973 roku,
• Nagrodę Literacką miasta Poznania przyznaną w 1974 roku,
• Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki z 1978 roku,
• Nagrodę im. Herdera z 1987 roku.

W 1951 roku, w duecie z kompozytorem, Brandstaetter otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną I Stopnia za libretto do opery Tadeusza Szeligowskiego „Bunt żaków”. Docenienie jego wkładów w kulturę przejawia się także w nadaniu mu w 1957 roku godności Honorowego Obywatela Zakopanego, co stanowi dowód jego zasług.

W 1958 roku otrzymał Nagrodę im. W. Pietrzaka za całokształt twórczości literackiej. Nie sposób pominąć jego roli społecznej; w 1980 roku wybrany został na przewodniczącego Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poznańskiego Czerwca 1956 Roku.

W 1987 roku jego przyjaciele, w tym Józef Andrzej Gierowski, przystąpili do starań o nominację jego dzieła „Jezus z Nazaretu” do literackiej Nagrody Nobla. Niestety, te starania zostały przerwane w wyniku śmierci pisarza. Na koniec warto zaznaczyć, że Brandstaetter został odznaczony Krzyżem Oficerskim oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1955 roku.

Twórczość

Dramat

Roman Brandstaetter był utalentowanym twórcą, którego dorobek literacki obejmuje wiele dramatów. Wśród nich znalazły się takie dzieła, jak Kupiec warszawski z lat 1940/1941, Przemysław II (1948), oraz Powrót syna marnotrawnego (1948). Jego twórczość obfitowała w różnorodne prace, do których należą również Ludzie z martwej winnicy (1950) oraz Milczenie (1951).

Inne ważne tytuły to Król i aktor (1951), Kopernik (1953) oraz Teatr świętego Franciszka (1958-1960). Ostatnie lata jego życia obfitowały w dalsze dramaty, takie jak Zmierzch demonów (1964) oraz Pokutnik z Osjaku (1979).

Poezja

W sferze poezji, Brandstaetter zaprezentował swoje umiejętności w tomikach takich jak Jarzma (1928) oraz Węzły i miecze (1933), a także Jerozolima światła i mroku, opublikowanym jako poemat w 1935 roku. Jego twórczość obejmowała również Winogrona Antygony (1956) oraz Faust Zwyciężony (1958).

Także w kolejnych latach powstawały nowe utwory, jak Pieśń o moim Chrystusie (1960) oraz Księga modlitw (1985), które ujawniły jego głęboką refleksję nad duchowością i religią.

Proza

W kategorii prozy, Brandstaetter jest autorem dzieł, które zmusiły czytelników do przemyśleń, takich jak Zmowa eunuchów (1936) czy Ja jestem Żyd z „Wesela” (1972). Inne znaczące prace to Jezus z Nazarethu (1967–1973) oraz Przypadki mojego życia (1988).

Jego opowiadania, jak Moja podróż sentymentalna i inne opowiadania (1994), niosą w sobie ducha czasie, w którym powstały.

Szkice historyczno-literackie

Brandstaetter równocześnie zajmował się historią literatury, co zaowocowało tekstami, takimi jak Legion żydowski Adama Mickiewicza (1932) oraz Moszkopolis (1932). Jego zainteresowania obejmowały również zjawiska antyżydowskie na Uniwersytecie Wileńskim w 1815 roku, co znalazło odzwierciedlenie w Wybrykach antyżydowskich studentów (1932).

Przekłady

Jako znakomity translator, Brandstaetter przetłumaczył wiele klasycznych dzieł. Wśród jego przekładów znajdują się dramaty Szekspira, takie jak Hamlet (1950) oraz Kupiec wenecki (1952). Również w dziedzinie tekstów biblijnych, jego prace obejmowały Pieśń nad pieśniami (1959) oraz Psałterz (1968).

Brandstaetter w piosenkach

Nie można pominąć wkładu Brandstaettera w muzykę. Jego teksty były również wykorzystywane w piosenkach, jak w przypadku utworu Stanisława Sojki „Kuszenie na pustyni” z 2002 roku.

---

Oceń: Roman Brandstaetter

---