Stanisław Wałęga

---

Życiorys

Ukończył edukację w Tarnowie, gdzie zdobył zarówno podstawowe, jak i średnie wykształcenie. W późniejszym czasie podjął studia z zakresu historii oraz germanistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1932 roku obronił swoją pracę magisterską. W okresie od 1934 do 1937 roku pracował w Publicznej Szkole Wydziałowej w Toruniu jako nauczyciel historii oraz języka niemieckiego. Dodatkowo, w latach 1934-1935 pełnił obowiązki redaktora w czasopiśmie Gryf Pomorski. Następnie, od 1935 do 1939 roku, zajął stanowisko redaktora naczelnego kontynuacji Gryfu Pomorskiego, czyli miesięcznika Straż nad Wisłą, wychodzącego w Toruniu, a także był współredaktorem Przysposobienia Obywatelskiego oraz członkiem komitetu redakcyjnego Młodego Gryfa Szkolnego.

W latach 1934–1937 był pracownikiem Instytutu Bałtyckiego w Toruniu. W latach 1937-1939 nauczał historii w Gimnazjum Akademickim Mikołaja Kopernika w Toruniu. W obliczu wydarzeń września 1939 roku, zastał go w Toruniu, gdzie został zmobilizowany razem z żoną Ireną, z domu Cyganek, do służby medycznej w szpitalu wojskowym w Kutnie. Naocznie doświadczyli tragedii wojska polskiego po bitwie pod Kutnem. Po klęsce wrześniowej, dzięki swojej biegłości w języku niemieckim, udało mu się wraz z żoną uciec do Tarnowa, gdzie nie był znany.

Już przed wybuchem II wojny światowej redagował on trzy czasopisma młodzieżowe w Toruniu, w tym „Straż nad Wisłą”, w którym ostro polemizował z niemiecką propagandą. Jego zaangażowanie w ten temat doprowadziło do tego, że niemiecki konsul w Toruniu wpisał go na „czarną listę” do likwidacji. W okresie okupacji był poszukiwany przez gestapo, co uniemożliwiło mu podejmowanie jakiejkolwiek pracy. Wraz ze Stanisławą Czernecką zaangażował się w tajne nauczanie na poziomie gimnazjalnym w Tarnowie, gdzie pełnił rolę koordynatora. Po wojnie rozpoczął pracę jako nauczyciel w II Państwowym Liceum im. Jana Tarnowskiego w Tarnowie (1945–1953) i w 1949 roku uzyskał doktorat z historii prawa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.

W latach 1953–1972 był dyrektorem Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Tarnowie. Zmarł 19 kwietnia 2006 roku w Krakowie i spoczywa na cmentarzu w Krakowie-Grębałowie w rodzinnej mogile.

Działalność publicystyczna

Już przed wybuchem wojny, Stanisław Wałęga był autorem licznych artykułów, esejów oraz prac naukowych związanych zarówno z historią, jak i obyczajami, które ukazywały się w toruńskich gazetach. W 1939 roku opublikował zbiór opowiadań egzotycznych pod tytułem „Szlakiem wielkiej przygody”. W ten sposób zyskał uznanie wśród publicystów, czego dowodem było umieszczenie go w informatorze S. Łozy „Czy wiesz kto to jest?” (s. 776).

W okresie powojennym zaangażował się w obronę Słowińców, zgermanizowanego szczepu pomorskiego, spokrewnionego z Kaszubami, którzy byli nieprawidłowo wysiedlani do Niemiec. Opublikował dwie rozprawy w ich obronie: „Słowińcy – Mohikanie Pomorza” i „Tragedia Mohikanów Pomorza”, które następnie zostały przedrukowane przez prasę polską jako Komunikaty Instytutu Bałtyckiego. W regionalnym tygodniku kaszubskim „Zrzesz Kaszebsko” publikował artykuły z serii „Słowińcy żyją” od marca do sierpnia 1947 roku. Niestety, jego starania nie przyniosły zamierzonego skutku, a Słowińców nie udało się uratować. Jego teksty na temat kultury arabskiej i mauretańskiej znalazły miejsce w libijskim miesięczniku AS-SADAKA.

Utrzymywał stały kontakt z media toruńskimi, w tym z dziennikiem Nowości, w którym w latach 1970-1973 opublikował 20 rozprawek oraz artykułów historycznych. Współpracował też z Rocznikiem Toruńskim, organem Towarzystwa Miłośników Torunia, gdzie w 1972 roku opublikował serię artykułów. W Tarnowie publikował artykuły w Informatorze Wojewódzkiego Ośrodka Kultury oraz miesięczniku Tarniny, a także w dwóch tarnowskich magazynach – TEMI i Tarnowskim Echzie.

Członkostwo w organizacjach

• Towarzystwo Naukowe w Toruniu,
• Towarzystwo Miłośników Torunia,
• Polski Związek Zachodni,
• Konfranternia Artystów Literatów,
• Stanica Kaszubska w Toruniu,
• Stowarzyszenie Autorów Polskich.

Książki

Stanisław Wałęga jest autorem wielu istotnych publikacji, które wzbogaciły naszą wiedzę w różnych dziedzinach. Oto kilka z jego najbardziej znaczących dzieł:

• Dzieje polityczne Torunia u schyłku Rzeczypospolitej (Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1933),
• Frithiofowa Saga (Ossolineum 1957) Jezajasza Tegnera (tłumaczenie ze szwedzkiego opatrzył wstępem i objaśnieniami),
• Słownik fińsko-polski (Wiedza Powszechna 1978),
• Słownik polsko-fiński (Wiedza Powszechna 1986),
• Cykl humoresek i anegdot,
• Sowiżdżał tarnowski (Tarnowska Oficyna Wydawnicza 1991).

Wszystkie te publikacje przyczyniły się do popularyzacji kultury i języka, a także do badań nad historią i literaturą.

Odznaczenia i wyróżnienia

W swoim dorobku Stanisław Wałęga zdobył liczne odznaczenia i wyróżnienia, które świadczą o jego zaangażowaniu oraz wkładzie w popularyzację kultury i wiedzy. Oto niektóre z nich:

• II nagroda w Ogólnopolskim Otwartym Konkursie Publicystycznym za popularyzację wiedzy o Koperniku,
• Medal Za Mądrość i Dobrą Robotę, przyznawany przez jury konkursu Gazety Krakowskiej,
• Honorowa nagroda Towarzystwa Miłośników Torunia Złote Astrolabium za całokształt pracy publicystycznej i naukowej,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• Medal Rodła,
• Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”,
• Odznaka „Zasłużony Działacz Ligi Obrony Kraju”,
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”.

---

Oceń: Stanisław Wałęga

---