Bertold Merwin

---

Życiorys

Merwin był potomkiem Edwarda i Róży z Frenklów, jego ojciec prowadził księgarnię. Edukację rozpoczął w tarnowskim oraz lwowskim gimnazjum. W 1907 roku zyskał stopień doktora filozofii na Uniwersytecie Lwowskim, uzyskując również dyplom na Wydziale Prawa. Już w trakcie studiów postanowił zmienić swoje nazwisko. Był aktywnym członkiem Stowarzyszenia Młodzieży Akademickiej Zjednoczenie oraz Towarzystwa Szkoły Ludowej, co świadczy o jego zaangażowaniu w działalność społeczną.

W październiku 1902 roku podjął pracę w II Gimnazjum we Lwowie (gdzie językiem wykładowym był niemiecki), a swoim talentem oraz determinacją szybko awansował na profesora. Wykładał takie przedmioty, jak historia powszechna i krajowa, geografię, a także języki polski i niemiecki. Angażował się również w redagowanie żydowskiego pisma „Jedność”, które promowało asymilację Żydów w polskim społeczeństwie. Współpracował z „Gazetą Wieczorną” oraz „Nowym Głosem Polskim”, pisał także dla „Słowa Polskiego”. W 1910 roku odbył podróż do Stanów Zjednoczonych, która zaowocowała tomem reportaży zatytułowanym „W krainie dolara” oraz cyklem artykułów „Żydzi w Ameryce. Wrażenia z podróży”. Opublikował także książkę „Żydzi w powstaniu 1863”.

W 1913 roku Merwin stał się członkiem Związku Strzeleckiego, a trzy lata później, w wyniku wybuchu I wojny światowej, zaciągnął się do Legionów Polskich. Od kwietnia 1915 roku pełnił służbę w sztabie II Brygady, skąd wkrótce został przeniesiony do Komendy Legionów jako członek plutonu sztabowego. Uczestniczył w kampaniach karpackich oraz bukowińskiej. 23 sierpnia 1915 roku awansował na chorążego, a rok później na podporucznika, w międzyczasie pełniąc również funkcje oficera kancelaryjnego w Legionach.

Po kryzysie przysięgowym kontynuował służbę w Dowództwie Ośrodka Uzupełnień przy Polskim Korpusie Posiłkowym. 1 stycznia 1917 roku wszedł w skład 2 pułku ułanów Legionów Polskich, gdzie walczył na granicy bukowińskiej, uczestnicząc w bitwach w miejscowościach takich jak Toporowce czy Rarańcz. Brał również udział w działaniach wojennych II Brygady Legionów w Karpatach Wschodnich. 25 października 1917 roku został skierowany wraz z Polskim Korpusem Posiłkowym w rejon Czerniowiec.

W nocy z 15 na 16 lutego 1918 roku, w akcie protestu przeciwko podpisaniu pokoju brzeskiego, żołnierze II Brygady, prowadzeni przez generała Józefa Hallera, starali się przebić przez front austriacko-rosyjski do II Korpusu Polskiego w Rosji. Merwin jednak nie zdołał przekroczyć linii frontu i został przez Austriaków internowany w Synowódzku. Jako porucznik byłego Polskiego Korpusu Posiłkowego, na podstawie reskryptu Rady Regencyjnej z 31 października 1918, został przydzielony do Wojska Polskiego, z zatwierdzeniem swojego stopnia.

Po podpisaniu pokoju z Rosją bolszewicką, został skierowany do Dowództwa Okręgu Korpusu w Warszawie. Formalnie, jako oficer w stopniu majora, znalazł się w kadrze 6 pułku Strzelców Podhalańskich z siedzibą w Stryju, gdzie pełnił funkcję wykładowcy historii wojskowości w dwóch warszawskich uczelniach wojskowych: Szkole Podchorążych Piechoty oraz Oficerskiej Szkole Inżynierii. Po przejściu na emeryturę w stopniu tytularnego podpułkownika, powrócił do dziennikarstwa. Współpracował z „Kuriera Warszawskiego” oraz „Tygodnikiem Ilustrowanym”, a ponadto pełnił obowiązki redaktora politycznego „Expressu Porannego”. Działał również w Związku Legionistów.

W wrześniu 1939 roku Merwin został powołany na rzecznika prasowego Ministerstwa Informacji. Po wybuchu II wojny światowej ewakuował się z rządem do Rumunii, gdzie internowano go w obozie. Udało mu się jednak opuścić oboz i dotrzeć do Zambii, gdzie zorganizował gimnazjum dla polskich dzieci, głównie z Związku Radzieckiego. Za swoją działalność otrzymał odznaczenie od Rządu RP na Uchodźstwie – Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami. Pozostał w Zambii aż do śmierci 10 stycznia 1946 roku w Lusace (Rodezja Północna).

Merwin publikował liczne prace oraz artykuły poświęcone Legionom, w szczególności II Brygadzie, w tym:

• Legiony w Karpatach (1915),
• Legiony w boju (1916),
• Z życia w Legionach (1918),
• Z Dulfalvy do Tagliamento (1918).

Opracował także „Polskie Listy Miłosne – od XV do XIX” (Wydawnictwo Polskie Lwów – Poznań 1922), zawierające listy m.in. Mickiewicza, Zamoyskiego, Potockiego, Krasińskiego, a także Kronikę bitew II Brygady Legionów Polskich. Tłumaczył dwa opowiadania Carla Hauptmanna i był autorem opracowania o wierszach Adama Mickiewicza „Nad Świtezią”. O Merwinie w Kolędzie Legionowej pisał Józef Mączka: „Teraz już żołnierza wzorem: W kąt nożyce i gazety, Jeździ z nami na wedety, Na wedety”.

Ordery i odznaczenia

Przytoczone odznaczenia i wyróżnienia są dowodem na wielką odwagę oraz znaczący wkład w historię Polski. Poniżej przedstawiamy szczegółową listę honorowych oznaczeń, które otrzymał Bertold Merwin:

• Krzyż Niepodległości (9 listopada 1931),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1933),
• Krzyż Walecznych,
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami,
• Złoty Krzyż Zasługi (9 listopada 1931),
• Srebrny Krzyż Zasługi (2 marca 1925),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Srebrny Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935),
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości.

---

Oceń: Bertold Merwin

---