Franciszek Latinik

---

Życiorys

Pochodzenie

Franciszek Latinik przyszedł na świat w Tarnowie, jako potomek Antoniego Izydora Latinika (1823–1879), który w swoim życiu był nauczycielem geografii w szkołach średnich i ludowych, a także autorem znaczących prac, takich jak Jeografija Galicyi dla szkół ludowych (1871) oraz Obywatel, państwo, rząd, formy rządów (1878). Jego matka, Kornelia z domu Romer (1840–1874), była również częścią uzdolnionej rodziny, jako wnuczka Teofila Romera, powstańca krakowskiego, oraz Marianny Łempickiej herbu Junosza, a w jego spuściźnie możemy odnaleźć także Ignacego Łempickiego. Franciszek był jednym z wielu dzieci, które wychowywały się w rodzinie, gdzie rodzeństwo stanowiło Karolinę, Wandę, Jana, Teofila, Zygmunta, Marię i Wiktora. Tragicznie, matka zmarła, gdy miał zaledwie czternaście lat, a ojciec zmarł pięć lat później.

Cesarska i królewska armia (1882–1918)

Edukacja i początki służby

W swojej edukacji młody Franciszek uczęszczał do prestiżowego gimnazjum w Krakowie. Jego wojskowa kariera rozpoczęła się w 1882 roku, kiedy to ukończył Szkołę Kadetów Piechoty w Łobzowie, co umożliwiło mu wstąpienie do wojska austro-węgierskiego. Już w 1885 roku awansował na podporucznika, a cztery lata później na porucznika piechoty. W latach 1889-1891 swoje umiejętności rozwijał w Akademii Sztabu Generalnego w Wiedniu, gdzie zdobywał niezbędną wiedzę zarówno w działaniach wojskowych, jak i taktyce. Po ukończeniu studiów, kilka lat spędził w różnych jednostkach, pracując w biurze kartograficznym Sztabu Generalnego oraz odbywając staż na stanowisku szefa sztabu brygady. W międzyczasie jego kariera stale się rozwijała – w 1896 roku osiągnął stopień kapitana, a w 1909 roku majora. Ostatecznie przydzielono go do 13 pułku piechoty w Krakowie, gdzie pełnił obowiązki komendanta kursów dla oficerów rezerwy oraz wykładowcy taktyki w wyższej szkole oficerskiej.

I wojna światowa

W momencie wybuchu I wojny światowej w lipcu 1914 roku, objął dowództwo nad 2 pułkiem marszowym i brał udział w ofensywie pod Lublinem. Jego oddziały walczyły w wielu kluczowych bitwach, takich jak te prowadzone pod Annopolem, Ratoszynem oraz Kraśnikiem. Już 17 września 1914 roku, Franciszek przejął dowództwo 100 pułku piechoty, gdzie skutecznie wziął udział w walkach nad Nidą, a także dowodził swoim pułkiem podczas bitwy pod Gorlicami, która miała miejsce 2 maja 1915 roku. W trakcie tej bitwy, oddział pod jego dowództwem wykazał się niezwykłym poświęceniem, zajmując wzgórze Pustki, będące jednym z kluczowych punktów na froncie rosyjskim. Dalsze sukcesy przyniosły przygotowania do ofensywy na Jasło, gdzie jego batalion 6 maja 1915 roku zajął strategiczne pozycje.

Warto dodać, że będąc dowódcą 100 pułku piechoty, Latinik zaprzyjaźnił się z artystą Janem Wałachem, którego mianował malarzem pułkowym. Już w 1915 roku Elias Latinik awansował na pułkownika i objął dowództwo XXIII Brygady Piechoty, z którą brał udział w wielu operacjach na południowym odcinku frontu wschodniego, aż do przełomu w czerwcu 1916 roku. Z powodu choroby, w lipcu 1916 roku przebywał na zwolnieniu, wracając na front dopiero w październiku tegoż roku. Wiosną 1917 roku jego dywizja przeniesiona została na front włoski nad Soczę, gdzie brał udział w austriacko-niemieckiej ofensywie pod Caporetto, zdobywając Monfalcone i Aquilei.

Wojsko Polskie (1918–1925)

Po zakończeniu działań wojennych i jego procesie leczenia, Latinik został skierowany do Królestwa Polskiego, które przejęta było przez Austriaków. Z dniem 2 listopada 1918 roku, po zlikwidowaniu władz austriackich w Zamościu, Franciszek przeszedł do Wojska Polskiego, przekształcając się w dowódcę miejscowego garnizonu, tym samym wspierając Polską Komisję Likwidacyjną, działającą w regionie.

Konflikt o Śląsk Cieszyński

W dniu 17 listopada 1918 roku, Latinik został mianowany dowódcą okręgu wojskowego w Cieszynie, co umożliwiło mu przystąpienie do organizowania polskich oddziałów na Śląsku Cieszyńskim. W odpowiedzi na żądania czeskie, związane z ewakuacją sił polskich, Franciszek podjął decyzję o oporze, stając na czele oddziału liczącego około dwóch tysięcy żołnierzy w bitwie pod Skoczowem w dniach 29-30 stycznia 1919 roku. Wasze zwycięstwa oraz zawieszenie broni z 31 stycznia, stały się znaczącym punktem polskiego ruchu oporu w tym regionie. Równocześnie wziął udział w delegacji polskiej do Komisji Rozjemczej, która została utworzona przez Komisję Międzysojuszniczą w Cieszynie, a 22 maja 1919 roku objął dowództwo Frontu Cieszyńskiego.

Bitwa warszawska

W obliczu wkraczającej bolszewickiej ofensywy, Latinik został przeniesiony do Frontu Północnego, a 6 sierpnia 1920 roku objął dowództwo 1 Armii, której zadaniem było zabezpieczenie przedpola Warszawy, od Modlina po Górę Kalwarię. Równocześnie wyraził chęć objęcia stanowiska wojskowego gubernatora Warszawy. Już 11 sierpnia, ogłosił stan oblężenia w stolicy, podkreślając swoje uprawnienia do wydawania rozkazów oraz nawołując ludność do posłuszeństwa. W okresie bitwy warszawskiej, od 13 do 16 sierpnia, dowodził operacjami w celu odpierania ataków bolszewickich. Swoje refleksje z tych dni opisał w publikacji zatytułowanej Bój o Warszawę.

W czasie pokoju

Po zakończeniu działań wojennych w 1920 roku, Franciszek Latinik został awansowany na generała dywizji i pełnił rolę kierownika Kursów Informacyjnych dla wyższych dowódców wojskowych. 20 kwietnia 1921 roku objął dowództwo Okręgu Generalnego „Kielce”. Następnie, od 15 listopada 1921 roku, dowodził Okręgiem Korpusu Nr X w Przemyślu. W tym okresie był także członkiem Tymczasowej Kapituły Orderu Virtuti Militari. Jego kariera polityczna nie przyniosła jednak sukcesów – w listopadzie 1922 roku bezskutecznie ubiegał się o mandat poselski. Dzień 30 listopada 1923 roku przyniósł mu powołanie na członka Tymczasowego Komitetu Organizacyjnego Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza w Warszawie.

Strajk generałów

W 1924 roku Franciszek Latinik znalazł się w konflikcie z przedstawicielami środowiska piłsudczyków. Po jego publicznych wypowiedziach, zorganizowały się zbiory dymisji oficerów Wojska Polskiego, znane jako „strajk generałów”. W wyniku tego konfliktu, 9 listopada 1924 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zwolnił Latinika ze stanowiska, jednak on, pragnąc spokoju, na własną prośbę 28 lutego 1925 roku przeszedł w stan spoczynku.

W stanie spoczynku (1925–1949)

Po przejściu na emeryturę Latinik osiedlił się w Krakowie, najpierw przy ulicy Studenckiej 2, a później przy ul. Helclów. W 1929 roku wziął udział w pogrzebie Juliana Fałata, uczestnicząc aktywnie w życiu społecznym. Choć nie angażował się politycznie, żywił sympatię do idei Narodowej Demokracji. Przypisuje mu się prowadzenie działalności w stowarzyszeniach chrześcijańskich, gdzie wyrażał swoje przekonania, na co wskazuje jego przewodnik po Krakowie z zaznaczonymi sklepami katolickimi, a wnuk przytaczał: “gdzieniegdzie ręcznie dziadek zaznaczał jakiś punkt i dopisywał Żyd”.

W swoim życiu, Latinik opublikował również prace dotyczące swojej roli w konfliktach o Śląsk Cieszyński oraz w bitwie warszawskiej, a także wydaną w 1923 roku rozprawę na temat udziału 100 pułku piechoty w przełamaniu frontu rosyjskiego podczas I wojny światowej. Latem 1937 roku, podjął się zadania kierowniczego w Centralnym Komitecie Wykonawczym Budowy pomnika gen. Tadeusza Rozwadowskiego w Krakowie. Działania tego komitetu doprowadziły do powstania epitafium – popiersia generała Tadeusza Rozwadowskiego, w kościele kapucynów w Krakowie, które zostało odsłonięte 7 listopada 1937 roku.

Po zakończeniu II wojny światowej, w wieku 81 lat, zorganizował Związek Emerytów Wojskowych i Wdów. W czerwcu 1945 roku udzielił wywiadu Dziennikowi Zachodniemu, gdzie opisywał wciąż żywe zainteresowanie sprawami Śląska Cieszyńskiego oraz aktywną działalność w organizacjach emerytów wojskowych. Jego umysł oraz duch walki pozostały w pełni sprawne mimo starości, co mocno zaimponowało rozmówcy. Ostatnie lata życia Franciszka Latinika zakończyły się 29 sierpnia 1949 roku, kiedy to zmarł, a jego ciało spoczęło w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim.

Awanse

Franciszek Latinik miał znaczącą karierę wojskową, która obejmowała zarówno służbę w armii austriackiej, jak i w odradzającym się Wojsko Polskim.

W Cesarskiej i królewskiej Armii jego awanse przedstawiały się następująco:

• 1885: podporucznik (Leutnant),
• 1889: porucznik (Oberleutnant),
• 1896: kapitan (Rittmeister),
• 1909: major (Major),
• 1911: podpułkownik (Oberstleutnant),
• 1915: pułkownik (Oberst).

Następnie, po zakończeniu I wojny światowej, dołączył do Wojska Polskiego, gdzie jego awanse były następujące:

• 1 grudnia 1919: generał podporucznik,
• 3 maja 1922: generał dywizji.

Ordery i odznaczenia

Franciszek Latinik był odznaczonym żołnierzem, który w trakcie swojej służby wojskowej otrzymał szereg nagród i wyróżnień. Poniżej znajduje się jego lista odznaczeń, które podkreślają jego męstwo i oddanie w obronie kraju:

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (1920),
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (29 grudnia 1921),
• Krzyż Walecznych (dwukrotnie w 1921),
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Krzyż za Obronę Śląska Cieszyńskiego I klasy,
• Krzyż za Obronę Śląska Cieszyńskiego II klasy,
• Medal Pamiątkowy za Obronę Śląska Cieszyńskiego,
• Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (Francja),
• Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii (Rumunia),
• Order Leopolda III klasy (Austro-Węgry, 1915),
• Order Korony Żelaznej II klasy z dekoracją wojenną i z mieczami (Austro-Węgry, 1 maja 1917),
• Order Korony Żelaznej III klasy z dekoracją wojenną (Austro-Węgry, 1915),
• Krzyż Kawalerski Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry, 1913),
• Krzyż Zasługi Wojskowej (Austro-Węgry),
• Odznaka za Służbę Wojskową (Austro-Węgry),
• Krzyż Jubileuszowy Wojskowy (Austro-Węgry),
• Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych (Austro-Węgry),
• Krzyż Żelazny I i II klasy (Prusy).

Interesującym jest fakt, że odmówił przyjęcia Orderu Marii Teresy za swoje heroiczne działania w trakcie bitwy gorlickiej, motywując swoją decyzję tym, że może otrzymywać odznaczenia jedynie od rządu polskiego.

Rodzina

W 1902 roku Franciszek Latinik poślubił Helenę Stiasny-Strzelbicką (1876–1956), córkę notariusza z Białej, Edwarda Stiasnego oraz Józefy Strzelbickiej. Helena została adoptowana przez swojego wuja, Stanisława Strzelbickiego. Para doczekała się trzech córek: Anny (1902–1969), Ireny (1904–1974) oraz Antoniny (1906–1989). Ponadto, Franciszek i Helena mieli również sześcioro wnucząt, wśród których znalazły się Irena oraz Andrzej Popielowie, Janusz i Jerzy Riegerowie oraz Jerzy i Jan Vetulanowie.

Upamiętnienie

Franciszek Latinik jest postacią, która została uhonorowana poprzez nazwanie jego imieniem ulicy w Bielsku-Białej oraz skweru w Krakowie w roku 2021.

W woskowej figurze przedstawiającej Franciszka Latinika można podziwiać w Muzeum Regionalnym PTTK w Gorlicach. Istotnym wydarzeniem miało miejsce 28 stycznia 2019 roku, kiedy to z okazji setnej rocznicy bitwy pod Skoczowem na budynku parafii ewangelickiej w Skoczowie odsłonięto tablicę upamiętniającą stacjonowanie pułkownika Latinika jako dowódcy Frontu Śląskiego w tamtym czasie. Tego samego dnia, na Małym Rynku w Skoczowie, zaprezentowano mural autorstwa Rafała Roskowińskiego, na którym uwieczniono postać generała Franciszka Latinika.

Rok 2018 przyniósł wydanie znaczka pocztowego o nominale 2,60 zł, który był częścią serii „Pierwsze dni niepodległości” i został zaprojektowany przez Andrzeja Gosika. Został on wydany przez Pocztę Polską w nakładzie 100 tys. sztuk i ma na celu upamiętnienie Franciszka Latinika.

W dniu 21 sierpnia 2020 roku, w ramach obchodów setnej rocznicy bitwy warszawskiej, odsłonięto tablicę przy Resursie Obywatelskiej na ul. Krakowskie Przedmieście 64 w Warszawie, która honoruje działalność Wojskowego Gubernatorstwa Warszawy oraz gubernatora Franciszka Latinika w sierpniu 1920 roku. Kolejne odświeżenie pamięci miało miejsce 28 lipca 2020 roku w Legionowie, gdzie również z okazji obchodów setnej rocznicy bitwy warszawskiej, wykonano mural autorstwa Rafała Roskowińskiego, który ukazuje generała Franciszka Latinika w towarzystwie najważniejszych dowódców tamtego okresu.

Na zakończenie obchodów, 15 sierpnia 2021 roku, w kościele garnizonowym św. Agnieszki w Krakowie odsłonięto tablicę upamiętniającą generała, ufundowaną przez Instytut Pamięci Narodowej. Część spuścizny po Franciszku Latiniku została zdeponowana przez jego wnuka Jerzego Vetulaniego w Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie.

Publikacje

Oto wybór publikacji autorstwa Franciszka Latinika, które ukazały się w różnych latach, związanych z historią Polski i jej wojskowością.

• Żołnierz polski pod Gorlicami 1915. Działalność 100 Pułku Ziemi Cieszyńskiej. Przemyśl: 1923, brak numerów stron w książce,
• Wspomnienie o generale broni Tadeuszu Rozwadowskim. W: Generał Rozwadowski. Kraków: 1929, s. 196–200,
• Bój o Warszawę. Rola wojskowego gubernatora i 1-ej armii w bitwie pod Warszawą w 1920 r. Bydgoszcz: 1931, brak numerów stron w książce,
• Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919. Cieszyn: P. Mitręga, 1934.

---

Oceń: Franciszek Latinik

---