Józef Bem

---

Rodzina

Józef Bem urodził się w rodzinie o bogatej historii, w której kultywowano tradycje szlacheckie i edukacyjne. Był synem Andrzeja Bema, wnukiem Wojciecha Bema oraz prawnukiem Christiana Bema. Christian, siodlarz z Dolnego Śląska, osiedlił się w Lwowie, gdzie uzyskał obywatelstwo miejskie w 1704 roku. Jego dziadek, Wojciech, zdobył tytuł szlachecki i pełnił funkcje rajcy miejskiego oraz konsyliarza króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Z kolei ojciec Józefa, Andrzej, aktywnie działał w radzie miejskiej Lwowa, a w 1792 roku przeprowadził się do Tarnowa, gdzie pracował jako adwokat w tarnowskim sądzie szlacheckim oraz nauczyciel matematyki. Przed rokiem 1790 roku ożenił się z Agnieszką Głuchowską, z którą doczekał się dwojga synów: Jana oraz Józefa i czterech córek: Domiceli, Katarzyny, Małgorzaty i Julii. Niestety, Agnieszka zmarła w 1804 roku w Krakowie, co było tragicznym wydarzeniem dla rodziny.

Po śmierci pierwszej żony, Andrzej Bem w 1807 roku ponownie stanął na ślubnym kobiercu, wybierając Mariannę Ostafińską na swoją drugą małżonkę. W 1810 roku przeniósł się do Słabkowic, należących do Ordynacji Myszkowskich. Dwa lata później, w 1812 roku, nabył dobra ziemskie obejmujące wsie Słabkowice i Skorzów. Swoje życie osiedlił w zbudowanym przez siebie dworze w Słabkowicach. W 1818 roku sprzedał dobra ziemskie Skorzów Janowi Olrychowi Szanieckiemu, co było ważnym krokiem w historii rodziny.

W Słabkowicach Andrzej Bem mieszkał z drugą żoną, Marianną Ostafińską oraz dziećmi. Generał Józef Bem pochodził z większej rodziny, mając w sumie pięcioro rodzeństwa oraz siedem sióstr przyrodnich: Karolinę, Wiktorię, Teofilę, Ludwikę, Emilię, Antoninę i Poliksenę, a także dwóch braci przyrodnich: Aleksandra i Konstantemu.

Życiorys

Józef Bem przyszedł na świat 14 marca 1794 roku na przedmieściach Tarnowa, w obszarze znanym jako Burki. Jego ojciec, Andrzej Bem, osiedlił się tam ze Lwowa, aby objąć stanowisko adwokata. W 1801 roku rodzina przeprowadziła się do Krakowa, gdzie zakupiła dwie okoliczne wsie: Gaj i Brzyczynę Górną. W stolicy Małopolski młody Józef kontynuował naukę w Gimnazjum św. Anny, które po przejęciu przez Austriaków zyskało nazwę Cesarsko-Królewskiego Gimnazjum Akademickiego.

Kariera wojskowa

Na początku października 1809 roku, mając zaledwie 15 lat, Józef został przyjęty do Korpusu Kadetów artylerii i inżynierii. 1 kwietnia 1810 roku, jako młody podporucznik, zostały przydzielony do ekskluzywnej warszawskiej Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierii, w której na dwunastomiejscowe stypendium aplikowało 36 kandydatów. W trakcie edukacji nabył wiedzy z zakresu arytmetyki, geometrii, topografii, a także biegłości w językach: polskim, francuskim, niemieckim oraz rosyjskim, co później uczyniło go poliglotą. Zajęcia praktyczne obejmowały między innymi budowę fortyfikacji oraz strzelanie i obsługę dział.

Ostatecznie 1 kwietnia 1810 roku oficjalnie awansował na podporucznika artylerii. Po odbyciu praktyki trafił do artylerii konnej Księstwa Warszawskiego. W latach 1810-1811 ukończył z wyróżnieniem Szkołę Aplikacyjną Artylerii i Inżynierów. Po tej edukacji, u boku znakomitych oficerów, takich jak gen. Ignacy Prądzyński czy gen. Wojciech Chrzanowski, uzyskał stopień porucznika II klasy. Już w wieku 18 lat, 20 stycznia 1812 roku, został awansowany do stopnia porucznika artylerii I klasy, po czym brał udział w kampanii francusko-rosyjskiej w latach 1812–1813.

W 1812 roku, w ramach korpusu Macdonalda, przydzielono go do baterii Władysława Tomasza Ostrowskiego stacjonującej pod Rygą, gdzie jako dowódca zwiadu dał się poznać z niezależności, podejmując samodzielne decyzje przy atakach na rosyjskie posterunki. Jego brawura zaskoczyła wielu, choć za niesubordynację odbył karę aresztu. Już w 1813 roku wyróżnił się w odwrocie z Dyneburga, za co został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej w obronie Gdańska przed wojskami rosyjsko-pruskimi.

Po klęsce Napoleona, w 1815 roku, Bien dostał się do armii Królestwa Polskiego i wkrótce został adiutantem polowym generała Piotra Karola Bontempsa przy Arsenale Królewskim w Warszawie, gdzie zajął się badaniami nad bronią rakietową oraz wojskową pirotechniką.

Działalność gospodarcza

Po zakończeniu kariery wojskowej, Bem postanowił zająć się działalnością gospodarczą i w lutym 1826 roku wyjechał do Lwowa, wynajmując wieś Basiówka od swojego stryja, kanonika lwowskiego Jakuba Bema. Jego pierwszym zadaniem była rekonstrukcja klasztoru Karmelitanek na potrzeby Ossolineum. W 1826 roku podjął również pracę na rzecz hrabiego Franciszka Stanisława Potockiego, przyczyniając się do modernizacji i rozwoju dóbr w Galicji.

Realizował innowacyjne projekty budowlane, które obejmowały przemysłową modernizację cukrowni, gorzelni oraz fabryki papieru. Jego wszechstronność w zakresie inżynierii doprowadziła do znaczących zmian w zarządzaniu majątkiem Potockich oraz przepisywaniu koncepcji ogrzewania w pałacach.

Powstanie listopadowe

Na początku 1831 roku wybuchło powstanie listopadowe, które przyciągnęło Bema do Warszawy, gdzie objął dowództwo 4 baterii lekkokonnej. Brał udział w „bitwie pod Domanicami”, a jego umiejętności w działaniu po stronie artylerii konnej przyczyniły się do znakomitych wyników w walkach, m.in. w bitwie pod Iganiami. Za swoje zasługi został awansowany na podpułkownika.

Powstańcy wykazali się niezwykłą odwagą i determinacją, co przejawiało się w każdym starciu. Bem poprowadził swoją baterię do ważnych zwycięstw, a dzięki zdolnościom dowódczych i umiejętnościom improwizacji odniósł poważne sukcesy taktyczne.

Emigracja

Po klęsce powstania, Bem udał się na emigrację do Niemiec, a następnie do Francji, gdzie przybył w styczniu 1832 roku. W Paryżu dołączył do obozu Hôtel Lambert oraz stał się członkiem Związku Jedności Narodowej. Organizował wsparcie dla polskich powstańców, z jego inicjatywy utworzono punkty etapowe dla uciekających żołnierzy w Niemczech.

Jako współzałożyciel Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu angażował się w działalność kulturalną oraz edukacyjną. W swoim czasie pisał książki, z które większość poświęcona była historii Polski; między innymi „Zarys historii Polski” wydany dzięki wsparciu Adama Czartoryskiego.

Rewolucja wiedeńska

Biorąc aktywny udział w wydarzeniach Wiosny Ludów, Bem zajął się organizowaniem obrony Wiednia. Jego umiejętności dowódcze pozwoliły mu na mobilizację znacznych sił, jednak jego pozycja wynikała z wsparcia ze strony Węgrów. Mimo jego wysiłków, miasto zostało ostatecznie zmuszone do kapitulacji, a Bem w przebraniu opuścił je, udając się do Węgier.

Powstanie na Węgrzech

Po przejeździe do Budapesztu, już 13 grudnia 1848 roku, powierzono mu dowództwo wojsk węgierskich w Siedmiogrodzie, gdzie odniósł szereg zwycięstw. W jego szeregach walczył również znany poeta Sándor Petőfi, który stał się jego adiutantem. Dzięki Bemowi armia węgierska znacznie się wzmocniła, zdobywając wiele istotnych terytoriów i uzyskując znaczącą przewagę.

Turcja

Po klęsce powstania węgierskiego sceneria zmieniła się; Bem podjął decyzję o konwersji na islam, przyjmując nowe imię Murad. Został mianowany generałem armii tureckiej, jednak zmarł w Aleppo 10 grudnia 1850 roku, po tym jak podczas jednej z bitew został ranny. Jego pamiątką pozostały krwawe działania obronne oraz nieprzerwane poszukiwanie wolności dla swojego narodu, a jego zasługi, przyczyniające się do niepodległości, zostały zapamiętane przez pokolenia.

Odznaczenia

Józef Bem, bohater narodowy, odznaczony był wieloma prestiżowymi dekoracjami za swoje zasługi i odwagę na polu walki. Oto lista jego wyróżnień:

• Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari – 1831, powstańcza Polska,
• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej – 1813, Cesarstwo Francuskie,
• Order Zasługi Wojskowej I Klasy zdobiony diamentem z Korony św. Stefana – 1849, powstańcze Węgry,
• Order Zasługi Wojskowej II Klasy – 1849, powstańcze Węgry.

Po śmierci

Generał Józef Bem stał się postacią legendarną jeszcze za czasów swojego życia. Już w latach 1849–1850 zaczęły powstawać pierwsze utwory literackie dotyczące jego osoby, zanim jeszcze zmarł. Po jego śmierci rozpoczęto tworzenie licznych dzieł, w tym książek, wierszy oraz pieśni, w których upamiętniano jego osiągnięcia. Warto wspomnieć, że polski poeta Cyprian Kamil Norwid oraz węgierski twórca Sándor Petőfi poświęcili mu swoje utwory. Węgrzy już w 1880 roku wznieśli pierwszy pomnik poświęcony Bemowi w Marosvásárhely (dzisiejsze Târgu Mureș w Rumunii), który został zniszczony w 1922 roku przez rumuńskie władze zwalczające węgierską mniejszość. W 1929 roku z funduszy zebranych dzięki ogólnonarodowej składce, którą zorganizował generał honwedów Jozsef Balas, wzniesiono kolejny pomnik Bema w Budapeszcie.

Sprowadzenie prochów do Polski

W XIX wieku pojawiały się postulaty dotyczące przeniesienia prochów generała do Polski, jednakże ich realizacja miała miejsce dopiero po odzyskaniu niepodległości. W 1927 roku powstał Komitet Sprowadzenia Zwłok gen. Józefa Bema, w którego skład weszli: burmistrz Tarnowa Julian Kryplewski jako prezes, dowódca 16 pułku piechoty płk Władysław Dragat, rotmistrz 5 pułku s.k. Ludwik Naimski pełniący funkcję sekretarza, oraz ks. Władysław Mysor jako skarbnik. W skład Komitetu weszli również: Józef Beck, Włodzimierz Bem de Cosbain, ppłk Antoni Trzaska-Durski, Jan Grzywiński, Józef Jakubowski, Rudolf Krupiński, ppłk Jan Olszewski, ziemianin Włodzimierz Olszewski, adiutant komendy garnizonu w Tarnowie por. Stanisław Podraża, płk Emil Krukowicz-Przedrzymirski, dr Michał Skowroński oraz major 5 Pułku Artylerii Ciężkiej Wojciech Stachowicz, a także płk Tadeusz Schatzel, profesor II Gimnazjum im. Hetmana Jana Tarnowskiego Kazimierz Wojciechowski i płk Leon Dunin-Wolski. W styczniu 1928 roku Rada Miasta Tarnowa przekazała Komitetowi subwencję w wysokości 5 tysięcy koron.

W lipcu 1928 roku ks. Mysor zrezygnował z funkcji skarbnika, a jego miejsce zajął dyrektor Banku Gospodarstwa Krajowego Karol Hanuska. Komitet na czele z pułkownikiem SG Emilem Przedrzymirskim-Krukowiczem powstał w 1929 roku. W składzie znalazły się również osoby o wysokiej pozycji honorowej, takie jak Józef Piłsudski, prezydent Ignacy Mościcki, premier Kazimierz Bartel, minister spraw zagranicznych August Zaleski, minister pełnomocny Węgier w Polsce Alexander Belitska oraz poseł Republiki Tureckiej Yahya Kemal Beyatlı. W listopadzie 1928 roku ambasador Józef Wierusz-Kowalski wystąpił do tureckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych o zgodę na ekshumację, którą otrzymano 21 stycznia 1928 roku.

Projekt gotowych uroczystości dotyczył spotkań Przedrzymirskiego-Krukowicza z lokalnymi komitetami w Tarnowie i Krakowie. Początkowo przewidywano, że sprowadzenie prochów nastąpi w październiku 1928 roku, jednak z powodu różnych nieporozumień termin został przesunięty na rok 1929.

W składzie delegacji, która udała się do Turcji, znaleźli się: Emil Przedrzymirski-Krukowicz, Włodzimierz Bem de Cosbain, rotmistrz Ludwik Naimski oraz profesor Kazimierz Wojciechowski. Rano 20 czerwca 1929 roku w Aleppo doszło do ekshumacji. Podczas otwierania grobu zgromadzono wszystkie kości i umieszczono je w cynowej trumnie, którą następnie zalutowano. Całość została umieszczona w drugiej drewnianej trumnie z drewna orzechowego. W ekshumacji uczestniczyli polscy delegaci, a także konsulowie z Francji, Węgier, Turcji i Belgii, wicekonsul holenderski, dywizjon marokańskich Spahisów, batalion piechoty oraz pluton policji. Po odegraniu hymnów Polski i Francji trumna została przykryta polską flagą i przeniesiona do szpitala wojskowego. 22 czerwca złożono ją z honorami w udekorowanym wagonie. Wieczorem, zgodnie z planem, delegacja opuściła miasto wraz z prochami. Pociąg dotarł do stacji Haydarpaşa, a następnie trumnę przewieziono motorówką na dworzec Sirkeci, gdzie umieszczono ją w specjalnie wysłanym wagonie pulmanowskim należącym do pociągu prezydenta Polski. Projekt dekoracji wagonu został opracowany przez krakowskiego rzeźbiarza Stanisława Popławskiego. Część wagonu, w której znajdowała się trumna, została ozdobiona 1,5-metrowym Białym Orłem na czerwonym tle. Wnętrze wagonu wyłożono czerwonym aksamitem, a na ścianach umieszczono wizerunki Białego Orła.

Uroczystości na Węgrzech

Powitanie zaplanowano na stacji granicznej w Kelebia. Nad torami wzniesiono bramę triumfalną z napisem „Witaj Chlubo z pod Ostrołęki”. W Budapeszcie generał był witany przez węgierską kompanię honorową, przedstawicieli władz oraz tłumy mieszkańców. Po odegraniu hymnów polskiego i węgierskiego, trumna została umieszczona na lawecie ciągniętej przez sześć koni i przewieziona do Muzeum Narodowego, gdzie w westybulu została złożona na katafalku. Manifestacja na cześć generała zgromadziła kilkaset tysięcy osób.

Uroczystości w Polsce

Powitanie zaplanowano na stacji kolejowej w Dziedzicach, gdzie pociąg przekroczył granicę z Czechosłowacją. W drodze do Krakowa pociąg zatrzymał się na trzy minuty w Oświęcimiu oraz Krzeszowicach, gdzie delegacje składały wieńce i kwiaty. Po przybyciu na dworzec główny w Krakowie oddano 21 strzałów armatnich. Trumnę przykryto trzema sztandarami: polskim, węgierskim oraz tureckim, a następnie przeniesiono przez hol i umieszczono na lawecie ciągniętej przez parę białych koni. Pod Barbakanem zwłoki powitał wiceprezydent Ostrowski jako przedstawiciel miasta. Następnie kondukt przeszedł ulicami Floriańską i Grodzką aż na Wawel (od strony kościoła Bernardynów). Ustawiono tam bramę triumfalną z płonącymi zniczami.

Trumna, po zdjęciu z lawety, została wniesiona na dziedziniec arkadowy zamku, gdzie mieszkańcy Krakowa mieli możliwość oddawania hołdu zmarłemu aż do zmroku. Wieczorem goście wzięli udział w przedstawieniu teatralnym w Teatrze Miejskim, a po nim część delegacji została zaproszona na raut w salach magistratu przy placu Wszystkich Świętych. 30 czerwca, w niedzielę rano, trumna została przeniesiona na lawetę ustawioną przy ulicy Podzamcze. Następnie przetransportowano ją ulicami Straszewskiego, Podwale, Dunajewskiego i Basztową na dworzec, skąd wyruszyła dalej do Tarnowa, zatrzymując się na trzy minuty w Bochni.

30 czerwca 1929 roku w Tarnowie pociąg powitała kompania honorowa, po oddaniu 21 strzałów armatnich orkiestra wojskowa odegrała, tak jak w innych miastach, trzy hymny. Trumna, po wyniesieniu z pociągu, została ustawiona na pierwszym peronie. Po przekazaniu jej przez Emila Przedrzymirskiego-Krukowicza przedstawicielowi miasta, została wyniesiona z holu dworca i umieszczona na lawecie zaprzężonej w sześć koni, czekającej przed budynkiem. Powitały ją: dwa bataliony piechoty, dywizjon konnicy i artylerii, batalion Strzelca oraz banderia włościańska. Ustawiono bramę triumfalną przy ulicy Kolejowej, gdzie pochód z trumną zatrzymał się, a przedstawiciel polskiego węgierskiego komitetu organizacyjnego sprowadzenia zwłok Bema wygłosił przemówienie. Następnie pochód przeszedł ulicami Krakowską, Wałową, Piłsudskiego oraz Bema aż do Parku Strzeleckiego. Przy wejściu do parku prochy Bema przyjęła Rada Miejska. Po przemówieniu Jana Grzywińskiego prochy zostały zdjęte z lawety i przeniesione przez oficerów artylerii do mauzoleum. Po przejściu przez pomost umieszczono je na stopniach zewnętrznych.

Po odegraniu pobudki oraz oddaniu 21 strzałów armatnich trumna została umieszczona między kolumnami, a żołnierze zaciągnęli wartę honorową. W Tarnowie, po przeniesieniu do budynku Towarzystwa Strzeleckiego, trumna została komisyjnie otwarta, a badania antropologiczne przeprowadzono pod kierunkiem profesora UJ Talko-Hryncewicza. Dokonał on pomiarów czaszki i kości. Z protokołu wynika, iż nie wszystkie kości zachowały się. Na podstawie pomiaru kości długich oszacowano wzrost Bema na 1650 mm. Czaszka była w zbyt złym stanie, by udało się robić odlew gipsowy. 6 lipca rano, po zbudowaniu specjalnego rusztowania, trumnę wyciągnięto dźwigami do wierzchołka mauzoleum, gdzie złożono ją w sarkofagu, a boczną ściankę zamurowano. Na grobie umieszczono napisy w językach polskim, węgierskim oraz arabskim. Ciało zgodnie z muzułmańską tradycją ułożono głową w stronę Mekki.

Publikacje J. Bema

Józef Bem był wyjątkową postacią, która posługiwała się wieloma językami, co pozwoliło mu na publikację swoich prac zarówno w języku polskim, jak i niemieckim oraz francuskim. Jego zainteresowania obejmowały głównie historię Polski, a podczas jego pobytu w Turcji miał także okazję nauczyć się języka tureckiego. Józef Bem pisał na bieżące tematy polityczne oraz zagadnienia związane z historią Polski i Francji.

W dorobku generała znalazły się również prace z zakresu techniki, w tym analizy dotyczące teorii artylerii, budowy rakiet, działania maszyn parowych oraz technik mnemotechnicznych. Poniżej przedstawiono niektóre z jego istotnych publikacji:

• Notes sur les fusées incendiaires, (1819) – dzieło to dokumentuje doświadczenia związane z rakietami kongrewskimi, które J. Bem przeprowadzał w czasie swojej służby w polskiej artylerii. Publikacja ta została przetłumaczona na niemiecki jako Erfahrungen über die Congrevischen Raketen i opublikowana w 1820 roku, a polska wersja ukazała się w 1953 roku pod tytułem Uwagi o rakietach zapalających.
• O machinach parowych, wydane przez Piotra i Augusta Pillera, Lwów 1829 – podręcznik, który szczegółowo wyjaśnia zasady działania oraz obsługi maszyn parowych.
• Pisma tyczące się organizacji legji polskiej w Portugalji (1833) – dokumenty te są związane z organizacją Legionu Polskiego w Portugalii.
• La Pologne dans ses anciennes limites et l’empire des Russies (1836) – publikacja ta uzasadniała potrzebę odbudowy państwa polskiego jako porządku historycznego; napisana została pod pseudonimem J. B. Gołuchowski.
• Zarys historii Polski – praca dotycząca genezy i rozwoju polskiej historii.
• Exposé général de la Méthode mnémonique polonaise perfectionnée a Paris (1843) – dzieło poświęcone mnemotechnice, a szczególnie metodom zapamiętywania.
• Zarys historii Francji (1845) – praca dotycząca ważnych wydarzeń z historii Francji.
• Węgrzy i Polacy w dzisiejszym stanie Europy – analiza stosunków polsko-węgierskich oraz ich sytuacji w kontekście europejskim.
• O powstaniu narodowym w Polsce, tom I – III (1846–1848) – seria badań, które szczegółowo opisują przyczyny, przebieg i konsekwencje powstania listopadowego z lat 1830–1831.

Prace Józefa Bema cieszą się uznaniem, a ich różnorodność tematyczna oraz fachowość świadczą o intellectus et praestantia tej ważnej dla Polski postaci.

Pamiątki po Bemie

Ze względu na liczne podróże Józefa Bema, jego pamiątki są rozproszone w różnych miejscach. Ciekawe zbiory można znaleźć w Bibliotece Polskiej w Paryżu, gdzie znajdują się listy generała, które są świadectwem jego roli w działalności emigracyjnej w polskich towarzystwach we Francji.

W Warszawie zaś, w Muzeum Wojska Polskiego, zgromadzone są istotne pamiątki związane z osobą generała Bema. Należą do nich:

• szabla, która została ofiarowana w Wiedniu w 1848 roku przez Bema adiutantowi generała, kapitanowi A. Jaźwińskiemu,
• manierka, w której widnieje napis „Jeszcze Polska nie zginęła”,
• furażerka generała z 1848 roku,
• srebrny wieniec, który w 1849 roku podarowały generałowi węgierskie kobiety z wyzwolonego Kolozsváru.

Bem w kulturze i sztuce

W 1871 roku, we Lwowie, P. Zbrożek wydaje pierwszą w języku polskim fabularyzowaną powieść o generale zatytułowaną „O jenerale Józefie Bemie”. Książka ta ma wyraźny wydźwięk antyrosyjski. W 1880 roku, w Marosvásárhely, zostaje wzniesiony jego pomnik, co stanowi symboliczny gest upamiętniający jego zasługi.

Kolejnym krokiem w literackim przedstawieniu postaci Bema miało miejsce w 1896 roku, kiedy to Stanisław Schnür-Pepłowski napisał powieść „Ojciec Bem: (opowieść dziejowa)”. Dwa lata później, w 1897 roku, Jan Styka oddaje hołd Bemowi, tworząc jedną ze swoich panoram przedstawiających zdobycie Sybinu przez powstańców węgierskich pod jego dowództwem. Obraz, zamówiony z okazji 50. rocznicy Wiosny Ludów, potocznie nazywany jest „Bem w Siedmiogrodzie”.

W roku 1911, w Paryżu, polski pisarz-batalista Wacław Gąsiorowski ukończył powieść pt. „Bem”, która poświęcona była czynom generała oraz opisowi upadku i klęski powstania listopadowego, zaczynając od bitwy pod Ostrołęką aż po kapitulację Warszawy. Poeci, tacy jak Cyprian Kamil Norwid i Sándor Petőfi, poświęcili część swoich utworów postaci Bema, w tym Norwidowi, który napisał „Bema pamięci żałobny rapsod”.

W 1929 roku Węgrzy wznieśli pomnik Bema w Budapeszcie, co dodatkowo podkreśla jego znaczenie w historii regionu. Następnie, w 1956 roku, Bolesław Mrówczyński przedstawia postać Bema w powieści historycznej pt. „Człowiek bez nazwiska”, czyniąc go głównym bohaterem tej narracji. 1969 rok przynosi kolejny artystyczny akcent, gdy Czesław Niemen komponuje muzykę do utworu Norwida.

W 2017 roku, w Tarnowie, odbyła się wystawa pod tytułem „Generał Bem wraca do domu”, zorganizowana przez Biuro Wystaw Artystycznych. Rok później, warszawski kabaret „Pożar w Burdelu”, w koprodukcji z Teatrem Syrena oraz Teatrem im. S. Żeromskiego w Kielcach, przygotował wyjątkowy biograficzny musical pt. „Bem! Powrót Człowieka-Armaty”, w reżyserii Michała Walczaka, z muzyką autorstwa Wiktora Stokowskiego.

Upamiętnienie Bema

Polska

Józef Bem, znany jako jeden z wielkich bohaterów narodowych, jest upamiętniany na wiele kreatywnych sposobów w Polsce. Mamy aż XVI Poznańską Drużynę Harcerzy, która nosi jego imię, a również jest patronem osiedla Bema w Białymstoku.

W Warszawie jego nazwisko znajduje się na liście patronów 186 Szczepu Warszawskich Drużyn Harcerskich i Zuchowych „Gniazdo” oraz Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia. Dodatkowo, jest również patronem 1 Brygady Artylerii Armat oraz 1 Mazurskiej Brygady Artylerii.

Jedną z warszawskich dzielnic również ozdobiono jego imieniem – Bemowo, co pokazuje znaczenie, jakie ma postać Bema we współczesnej kulturze i społeczeństwie. Od 1924 roku jest on patronem XIII Łódzkiej Grunwaldzkiej Drużyny Harcerzy Stalowa Trzynastka, a 1 Ostrołęcka Drużyna Harcerzy o nazwie „Piorun” nosi także jego imię.

Oba hufce – Hufiec ZHP Tarnów i Hufiec ZHP Ostrołęka – również czczą pamięć generała Bema. Jego portret zdobił polski banknot 10 złotowy, który był w obiegu od 1982 do 1994 roku. Dodatkowo, Bem jest patronem ulic, placów oraz szkół w różnych miejscowościach w Polsce.

Na szczególną uwagę zasługuje Szlak Generała Józefa Bema, który prowadzi z Borku Fałęckiego przez Kobierzyn, Sidzina aż do Libertowa, Gaju, Mogilan i dalej. Jego dziedzictwo kontynuowane jest przez wiele szkół, takich jak Gimnazjum Nr 13 w Łodzi, czy Szkoła Podstawowa nr 123 w Krakowie.

Generał Bem ma wielu patronów w szkołach jazd podst. nr 34 w Białymstoku, podstawowej nr 15 w Tarnowie oraz wielu innych miejscach. Jego imię nosi także Liceum Ogólnokształcące nr 1 w Ostrołęce oraz LXV Liceum Ogólnokształcące w Warszawie.

Na pewno warto zwrócić uwagę na to, że Józef Bem inspiruje nie tylko harcerzy, ale i młodzież w całej Polsce. 10 maja 1928 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek poświęcony generałowi, a 14 marca 1994 roku z okazji 200. rocznicy jego urodzin pojawił się kolejny znaczek upamiętniający jego postać.

Bem jest również patronem ulic w takich miastach, jak Białystok, Gdańsk, Kielce, Warszawa czy Wrocław.

Węgry

Na Węgrzech, podobnie jak w Polsce, Józef Bem cieszy się dużą popularnością. To on jest patronem wielu szkół, ulic oraz placów. W Budapeszcie znajduje się pomnik ku jego pamięci, a w mieście tym można znaleźć 14 placów oraz ulic noszących jego imię.

W praktycznie każdym większym mieście na Węgrzech można natknąć się na plac lub ulicę, która została nazwana na cześć Bema. Polskie Stowarzyszenie Kulturalne im. Józefa Bema na Węgrzech organizuje coroczne obchody urodzin generała przy jego pomniku w Budapeszcie, co jest pięknym symbolem.

Bem jest również honorowany przez węgierską pocztę, która kilkakrotnie wydawała znaczki z jego podobizną.

Rumunia

Postać Józefa Bema znalazła swoje miejsce również w Rumunii, gdzie istnieją pomniki, w tym jeden w Târgu Mureș, pamiętający o jego uczestnictwie w bitwach powstania węgierskiego.

Varia

Podczas jednego z ważnych starć w Siedmiogrodzie, Józef Bem wykazał się niezwykłą odwagą. Kiedy zobaczył, że Austriacy zdobywają węgierskie działa, nie czekając na wsparcie, rzucił się w wir walki, stając sam na czołowej linii frontu. Galopując wśród wrogich oddziałów, słyszał wołania po niemiecku, w których przeklinał: „Uciekajcie stąd psy, to są moje działa!”.

Widok oficera w szale walki, wymachującego szpicrutą, był tak niezwykły, że Austriacy, zszokowani jego determinacją, wycofali się z zajętych wcześniej pozycji. Jednakże w trakcie tego zaciętego starcia jedna z kul nieszczęśliwie trafiła Bema w dłoń.

Pomimo odniesionej rany, nie chciał przerywać dowodzenia ani też udawać się do szpitala. W obliczu bólu i trudnej sytuacji, wziął do ręki nożyczki i obciął sobie ranny palec, nie pozwalając, by jakakolwiek przeszkoda stanęła na drodze do obowiązków wojskowych.

---

Oceń: Józef Bem

---